سبد خرید شما خالی است.
روز هشتم دی ماه به نام روز پترو شیمی نام گذاری شده است. این صنعت در آینده رشد اقتصادی ایران حتما نقش بسیار مهمی دارد، در اینجا با داستانی خواندنی از شروع و تجارت اولین افرادی که ساده ترین نوع صنعت پتروشیمی را ، برای تولید قیر راه اندازی نمودند آشنا می شوید این استخراج توسط خاندان «سادات قیری» انجام گردید.
شاید بیشتر مردم اطلاع ندارند که عمر صنعت نفت در ایران بیشتر از صد و ده سال می باشد اما قدمت صنعت پتروشیمی ایران در حدود ۶۰ سال است. البته باید گفت این عمر صنعت پتروشیمی نسبتا پیشرفته در ایران است اما صنعت پتروشیمی به شیوه و روش سنتی در دوران امروزی مربوط به دوره پیش از اکتشاف نفت می باشد!
استناد به مدارکی که در وزارت نفت ایران موجود است «سادات قیری»از طوایف سادات خوزستان بوده اند که در منطقه شوشتر زندگی می کردند می زیستند…منبع درآمد آنها تجارت بود بعد از مدتها آنها هنگامی که از منطقه جنوب، در دره خِرسان، جایی که نزدیک مسجد سلیمان می باشد، چشمه های جوشانی را پیدا کردند که مایعی مخلوط از آب و ماده ای سیاه و غلیظ از آن بیرون می آمد.
آنها کم کم و پس از اینکه درباره این ماده با ارزش اطلاعاتی پیدا کردند اهمیت و روش مصرف آن را یاد گرفتند.خانواده سادات قیری متوجه شدند این همان قیری است که در زمان ساسانیان از آن برای قیراندود کردن خانه ها جاده ها و در صنایع جنگی و غیره استفاده شده است.
با استفاده از وسیله های ساده، استخراج نفت را شروع می کنند و به وسیله دیگی به ارتفاع و بلندی چهار متر و قطر دو متر، نفت را چند روز داغ می کنند تا وقتی که مواد زائد آن تبخیر شود و قیر مذاب ته نشین شود و سپس با خالی نمودن این مواد باقیمانده در آب، قیر لایه لایه شده را به شوشتر می بردند تا به فروش برسانند.
البته جالبتر این است که این قیرهای استخراج شده دوران قاجاری به کشور هندوستان نیز صادر می شد.
همچنین موضوعی جذابتر درباره این طایفه «سادات قیری» که به واسطه استخراج قیر به این نام مشهور شده بودند، این هست که با «ویلیام ناکس دارسی» هم قرارداد تجاری داشتند. باید گفت در حقیقت زمین هایی که دارسی در آن به دنبال اکتشاف نفت بود متعلق به این خانواده بود و از آنها اجاره می کرد و به استناد تاریخ: «انگلیسی ها با حمایت بزرگان و دولت آن وقت ایران موفق شدند که خاندان سادات قیری را برای منعقد کردن قرارداد با این کمپانی دارسی راضی کنند.
خاندان سادات قیری در قیر در دوران قاجار با کمپانی دارسی به توافق رسیدند که در منطقه درّه خِرسان چاه نفت حفر کنند تا کمپانی دارسی به طور سالیانه 3000 کیلو نفت و نهصد قران نقره به سادات قیری به عنوان دستمزد پرداخت کنند.
ولی بعد خاندان سادات قیری به نحوه این تجارت اعتراض کردند و آن مناطق را منطقه اجدادی خود می دانستند ولی این دفعه هم قرار دادی منعقد شد که چاههای نفت را به انگلیسی ها اجاره بدهند و در آخر این قرارداد باعث شد که انعقاد قرارداد قیری- دارسی شکل بگیرد».
عکسی از قرارداد نوشته شده «دارسی»
از قیر در دوران قاجار در زمینه های گوناگون به کار گرفته می شد و همچنین بیشتر برای قیراندود و عایق نمودن اماکن مسکونی و بناهایی که می ساختند استفاده می نمودند. قیر در دوران قاجار اولین محصول پتروشیمی در ایران بود و استخراج و فراوری آن می توانست آغازی بسیار عالی برای این صنعت در ایران معاصر باشد.
اما بعد که نفت در منطقه مسجد سلیمان کشف و راه اندازی گردید، تا چندین سال بعد به هیچ عنوان پیشرفت نکرد .این درحالی بود که از همان دوران پتروشیمی یعنی صنعت استخراج فرآورده های شیمیایی از نفت خام و گاز طبیعی در دنیا به واسطه پیشرفت های علم و فناوری سریع رشد نمود.
ولی از سال ۱۲۹۱ شمسی پالایشگاه نفت آبادان توسط«شرکت نفت ایران و انگلیس» ساخته شد که اولین پالایشگاه نفتی در خاورمیانه بود اما بیشتر دست انگلیسی ها بود و فقط نفت خام را پالایش و صادر می کرد همچنین بعد برای کشتی و ماشین های جنگی انگلیس در جریان جنگ جهانی دوم سوختتولید می نمود.
.
تا قبل از سال ۱۳۱۰ شمسی صنایع پتروشیمی در دنیا به دستاوردهای عظیم و پیشرفته رسیده بود،اما ایران از طریق کمپانی های انگلیسی و بر طبق قرار داد دارسی نفت را به فروش می رساند.
بعد از این قرارداد دولت آن زمان به این قرارداد اعتراض نمود ودعوای سیاسی به راه افتاد که نفت خود را پس می گیریم؛ «جشن و شادی و نور افشانی در بیشتر مناطق کشور به راه افتاده بود که بله، و بر سند نامچه شاهنشاه قاجار مهر باطل زدیم.
در آخر این شد که سال ۱۳۱۲ شمسی «قرارداد ۱۹۳۳ «نوشته شد که با قرارداد دارسی تفاوت کمی داشت و به مدت شصت سال این قرارداد منعقد شد.
در دهه ۲۰ شمسی اوضاع صنعت نفت و پتروشیمی رو به بهبودی نرفت در حالی که پتروشیمی در دنیا یک صنعت بسیار پیشرفته شده بود و تنها کشور آمریکا بیش از ۹۰ کارخانه صنعتی بزرگ پتروشیمی داشت اما در ایران پالایشگاه آبادان به وسیله انگلیسی ها ساخته شده بود بزرگ ترین پالایشگاه نفت دنیا و داستان آن این بود: «پالایشگاه آبادان دارای ظرفیت اولیه ۲۵۰۰ بشکه در روز کار خود را شروع کرد و در سال ۱۳۰۰ ظرفیت آن به ۴۵ هزار بشکه در روز ارتقا یافت، و در سال ۱۳۱۶ تا حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز تولیدش افزایش یافت.
در دوران جنگ جهانی دوم توجه زیادی به پالایشگاه آبادان شد و از سال ۱۳۲۴ به عنوان بزرگترین پالایشگاه دنیا معرفی شد و با تولید روزانه بیست و پنج هزار بشکه بنزین هواپیما و تأمین بخش عمده سوخت ناوگان های جنگیانگلیس نقش بسیار چشمگیری در پیروزی متفقین داشت».
بعد در سال ۱۳۲۹ شمسی که نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران شروع گردید باز هم حرفی از صنعت پتروشیمی نبود و بیشتر بحث فروش نفت خام در میان بود.
حتی در دهه ۳۰ اصلاً کلمه پتروشیمی در ایران وجود نداشت و طبق اسناد وزارت نفت: در متنها و قوانین دهه ۱۳۳۰ قوانین و اصطلاحاتی مثل «صنایع شیمیایی انشعابی از نفت» و «مواد شیمیایی تولید شده از نفت و گاز طبیعی» و «مشتقات گاز» و «کود شیمیایی» استفاده شده است ، بدون آن که حتی واژه «پتروشیمی» به کار رفته باشد.
در نهایت در سال ۱۳۳۷قرار بر این شد که در مرودشت فارس کارخانه تولید کود شیمیایی از گاز طبیعی احداث گردد.
بهره برداری این کارخانه در سال ۱۳۴۲ شروع شد و بعد از یک سال هم قانون تشکیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی زیر نظر شرکت ملی نفت ایران تصویب گردید تا صنعت پتروشیمی در ایران شروع شود. کارخانه کود شیمیایی مرودشت به مرور زمان توسعه پیدا کرد و به پتروشیمی شیراز تبدیل شد و در سال های بعدی هم تعدادی پروژه های پتروشیمی در ایران ساخته شد و در نهایت اینگونه شد که تا سال ۱۳۵۶ایران ۶ مجتمع کارخانه پتروشیمی با تولید سالانه سه۳ میلیون تن داشت.
هنگاهی که شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس شد، رشد این صنعت در کشور افزایش یافت.
در سالهای دهه ۶۰ که ایران در جنگ بود قسمت هایی از تأسیسات نفتی و مجتمع های پتروشیمی ایران ویران شد و قسمتهایی هم با سختی و تلاش در امان ماند تا فعال باشند، تا حداقل نیاز داخلی کشور به فرآورده های پتروشیمی تأمین گردد.
ولی پس از پایان جنگ دوباره در حوزه پتروشیمی سرمایه گذاری بسیاری شد و و تولید در صنایع پتروشیمی بهتر گردید به طوری که در سال ۱۳۷۸ تولید محصولات پتروشیمی ایران به چهارده میلیون تن افزایش پیدا کرد.
خوشبختانه باید گفت این روند رشد تولید کمتر نشد و توسعه صنعت پتروشیمی در دهه های بعدی بیشتر جزو برنامه های توسعه کلان اقتصادی ایران بود و تا سال ۱۳۹۸ تولید به شصت و هشت میلیون تن رسید. اکنون ایران بیشتر از پنجاه مجتمع پتروشیمی برای تولید سیصدو پنجاه نوع محصول با درآمدی سالانه ۱۷ میلیارد دلار دارد.
بدون دلیل نبوده که موسسه «گلوبال دیتا انرژی» گزارش داده است که تا سال ۲۰۳۰ میلادی، غرب آسیا بیست درصد به ظرفیت تولیدی محصولات پتروشیمی در جهان خواهد افزود که شصت و هفت درصد این افزایش ظرفیت به ایران تعلق دارد.
به عنوان آخرین سخن در زمینه قیر در دوران قاجار، این جمله مشهور را بخوانیم که: «با صنعت پتروشیمی می توانیم از یک دلار نفت خام، حداقل ۱۰ دلار فرآورده های نو و تازه به دست آورد».
وبیشترین فایده آن هم این می باشد که ایرانی ها هم اراده آن را دارند ؛ هم منابع عظیم نفت و گاز را در اختیار دارند، هم دانش پیشرفته و هم توان علمی و عملی این صنعت را دارند.
با بیشتر شدن تولید در صنایع پتروشیمی ، خام فروشی نفت بسیار کمتر می شود و ثروت زیاد و ملی ایرانیان در آینده برای مردم کشور سودآوری بسیار زیادی خواهد داشت.
