هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
گزارش پایان عملیات اکتشافی ابلاغیه
به استناد ماده ۱۰۷ آیین نامه اجرایی قانون معادن مصوب سال ۱۳۹۲ و بر پایه مفاد ماده ۳۲ قانون نظام مهندسی معدن مصوب سال ۱۳۸۱، تدوین و ترویج اصول و قواعدی که رعایت آنها در طراحی محاسبه و اجرای عملیات اکتشاف، تجهیز و بهره برداری معادن و کارخانه ها بهره دهی مناسب فنی و صرفه اقتصادی ضروری است.
همچنین بازنگری و تجدید نظر آنها بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت است صاحبان حرفه های مهندسی ،معدن مکتشفان و بهره برداران معادن و کارخانه ها اعم از دستگاه های اجرایی مهندسان مشاور پیمانکاران و عوامل دیگر مکلف به رعایت مقررات فنی ابلاغ شده هستند.
عدم رعایت آنها تخلف از قانون محسوب می شود. نشریه دستورالعمل تهیه گزارش پایان عملیات اکتشافی که به استناد مواد قانونی فوق الذکر تدوین شده است توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نیز با شماره ۴۹۵ در نوبت انتشار قرار دارد.
مقررات موضوع این نشریه تا زمان لازم الاجرا بودن به عنوان آزمایشی تلقی می شود در این فاصله در صورتی که مهندسان و عوامل اجرایی روش ها و دستورالعمل های بهتری در اختیار داشته باشند یا نظر اصلاحی درباره هر یک از مفاد آن داشته باشند لازم است به وزارت صنعت معدن و تجارت و یا سازمان نظام مهندسی معدن اطلاع دهند تا در صورت لزوم اصلاحیه یا متمم آن تدوین و ابلاغ شود.
با عنایت به مراتب یاد شده این مقررات یا اصلاح و تکمیل شده ،آن از تاریخ ۱۳۹۵/۱/۱ لازم الاجرا خواهد بود.
معاون امور معادن و صنایع معدنی
پیشگفتار
استفاده از ضوابط معیارها و استانداردها در مراحل ،پیشنهاد ،مطالعه ،طراحی اجرای طرحهای گزارش پایان عملیات اکتشافی، بهره برداری و فرآوری مواد معدنی به لحاظ توجیه فنی و اقتصادی طرحها کیفیت ،طراحی، اجرا و هزینه های مربوطه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن به کارگیری ،معیارها ،استانداردها و ضوابط فنی را در کلیه مراحل انجام عملیات معدنی مورد تاکید جدی قرار داده است.
با توجه به مراتب یاد شده دفتر نظارت امور معدنی وزارت ،صنعت معدن و تجارت با همکاری ،اساتید صاحب نظران، متخصصان دست اندرکاران بخش معدن کشور و با همکاری دفتر نظام امور فنی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و به استناد ماده ۱۰۷ آیین نامه اجرایی قانون ،معادن مصوبه شماره ۴۲۳۳۹ت ۱۳۳۴۹۷ هـ مورخ ۸۵/۴/۲۰ هیات محترم وزیران و ماده ۳۲ قانون نظام مهندسی معدن با در نظر داشتن موارد زیر اقدام به تهیه ضوابط معیارها و دستورالعمل های مورد نیاز بخش معدن نموده است:
– استفاده از منابع معتبر و استانداردهای بین المللی
– بهره گیری از تجارب دستگاههای اجرایی سازمانها شرکتها و واحدهای معدنی
– استفاده از تخصص ها و تجربه های کارشناسان و صاحب نظران بخش های خصوصی و دولتی
– پرهیز از دوباره کاری ها و اتلاف منابع مالی و غیرمالی کشور – توجه به اصول و موازین مورد عمل موسسات تهیه کننده استاندارد
امید است نشریه دستورالعمل تهیه گزارش پایان عملیات اکتشافی گام موثری در زمینه یکسان سازی فعالیت های معدنی در کشور باشد همچنین مجریان و دست اندرکاران بخش معدن با به کارگیری این نشریه در راستای هماهنگ سازی و تکامل استانداردها مشارکت نمایند حمایت مالی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران در تهیه این نشریه نقش ارزنده ای داشته است.
شورای عالی برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن
مقدمه
از آنجا که تاکنون دستورالعمل گزارش پایان عملیات اکتشافی معینی در مورد تهیه گزارش پایان عملیات اکتشاف موجود ،نبود بنابراین گزارش های تهیه شده هماهنگی لازم را نداشت و در بعضی از گزارش ها مطالب غیر ضروری بخش عمده ای از حجم گزارش را تشکیل می داد.
در عین حال گزارش فاقد بعضی اطلاعات مورد نیاز بود برای رفع این اشکال نشریه حاضر به منظور هماهنگ سازی این گزارش ها تدوین و انتشار می یابد رعایت موارد این دستورالعمل باعث سهولت کار تهیه کنندگان گزارش و نیز آسانی دستیابی به اطلاعات مندرج در آن از سوی مطالعه کنندگان گزارش خواهد شد.
در گزارش پایان عملیات اکتشاف باید ،نوع ،کمیت کیفیت و عیار ماده معدنی اعم از مواد معدنی اصلی و همراه به طور کامل و دقیق درج شود. گزارش پایان عملیات اکتشاف باید با توجه به منابع زیر تهیه شود.
الف – نشریه حاضر که ساختار گزارش و مطالب مورد نیاز باید بر اساس آن تنظیم شود.
ب قانون معادن و آیین نامه اجرایی آن و بخشنامه های مربوط
ج- نشریات برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن که به نحوی با ماده معدنی مورد اکتشاف مربوط می شوند.
در نشریه حاضر با عنوان دستورالعمل تهیه گزارش پایان عملیات اکتشافی تمامی مواردی که باید برای اکتشاف مواد معدنی انجام گیرد به طور کامل درج شده است.
بدیهی است این موارد درباره تمام مواد معدنی مصداق ندارد و عمدتا مواد معدنی گروه شش آیین نامه اجرایی قانون معادن را پوشش میدهد بنابراین در مورد هر ماده معدنی آن قسمت از موارد این دستورالعمل که با ماده معدنی همخوانی دارد باید رعایت شود.
از آنجا که در مورد بسیاری از مواد معدنی نشریه ویژه ای برای مراحل چهارگانه اکتشاف از سوی برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن وزارت صنعت، معدن و تجارت انتشار یافته است بنابراین گزارش پایان عملیات اکتشاف باید با توجه به نشریه مربوط به آن ماده معدنی تنظیم شود.
لیست نشریات منتشر شده از سوی برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن در پیوست این نشریه آمده است.
۱-۱- آشنایی
گزارش پایان عملیات اکتشافی باید شامل تمام فعالیت های انجام گرفته و داده های حاصل از ،آن نتایج فنی به دست آمده تفسیر اکتشافی داده های حاصل از عملیات اکتشافی باشد.
در متن گزارش باید مراجع مورد استفاده به ترتیب استفاده در متن مشخص و در پایان نیز فهرست منابع درج شود در گزارش باید تمامی نتایج تجزیه شیمیایی مطالعات ،پتروگرافی مینرالوگرافی، داده های خام ژئوفیزیکی ،نقشه ها نیم رخ ها و نظایر آنها به صورت پیوست نسخه چاپی و به شکل فایل های رقومی در لوح فشرده ارایه شود. گزارش تحویلی باید حاوی قسمتهای مختلف باشد که در ادامه تشریح شده است.
۲-۱- مطالب روی جلد
در روی جلد گزارش باید موارد زیر درج شود:
الف – نوع گزارش پایان عملیات اکتشاف یا اکتشاف حین بهره برداری
ب نام کانسار
پ نام دارنده مجوز محدوده اکتشافی
ت نام نگارنده گزارش و نام شرکت در صورت مجری بودن
ت تاریخ گزارش
۳-۱- چکیده
چکیده گزارش پایان عملیات اکتشاف باید در یک صفحه و حاوی اطلاعات اساسی محدوده اکتشافی شامل نام کانسار و ماده یا مواد معدنی، وسعت محدوده، مطالعات انجام گرفته مقیاس و وسعت نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی کلیات زمین شناسی ،منطقه مقیاس و روش اکتشافات ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی انجام گرفته تعداد و حجم هر یک از حفریات اکتشافی روش یا روشهای فرآوری همراه با نتایج آنها، نرخ بازگشت سرمایه ذخایر ،قطعی احتمالی و ممکن کانسار با درج عیار حد و سطح اعتماد باشد.
۴-۱- فهرست
فهرست باید حاوی موارد زیر باشد:
الف- فهرست مطالب
ب فهرست شکل ها، جدول ها و نقشه ها
پ- فهرست نمادها
ت فهرست منابع به ترتیب استفاده در متن در انتهای گزارش
ث فهرست پیوستها با عناوین کلی و جزیی تر اگر وجود داشته باشد.
اگر پیوستی حاوی داده های پایه مانند نمودار گمانه ها باشد در آن صورت باید خلاصه محتوای آن پیوست در اول فهرست مربوطه ارایه شود.
داده ها و مستندات غیر چاپی که به صورت رقومی تحویل می شود باید حاوی ،نام اندازه و نوع فایل باشد.
ج- هر جلد از مجلدات گزارش باید فهرست مطالب ویژه خود را داشته باشد.
۵-۱- مقدمه
مقدمه گزارش پایان عملیات اکتشاف باید یک تا دو صفحه .باشد در مقدمه باید موقعیت محدوده فهرست مطالعات قبلی انجام شده در منطقه تاریخ مجوز دارنده مجوز و هزینه های انجام شده برای عملیات اکتشافی مختلف به طور خلاصه درج شود.
۶-۱- محتوای فنی
بر حسب نوع ماده معدنی محتوای فنی گزارش متفاوت است که در فصل های دوم مطالعات اکتشافی و سوم (محاسبه ذخیره) تشریح شده است.
۷-۱- نکات ویرایشی گزارش
در گزارش پایان عملیات اکتشافی موارد زیر باید رعایت شود:
الف- هر یک از موارد مندرج در محتوای فنی گزارش مانند مطالعات زمین ،شناسی ،دورسنجی ژئوفیزیکی و نظایر آنها در یک فصل جداگانه ارایه شود.
ب تیترهای هر فصل به شرح زیر کدبندی شود
– تیترهای درجه ۱ با کد دو رقمی مانند ۱-۱، ۱-۲ و ۱-۳
– تیترهای درجه ۲ با کد سه رقمی مانند ۱۱-۱، ۱-۱-۲ و ۱-۱-۳
– تیترهای درجه ۳ با حروف الف ب پ و .
پ از کدگذاری بیش از سه رقم پرهیز شود.
ن شکلها فرمول ها و جدولهای هر فصل با کد دو رقمی شماره گذاری و برای شکل ها زیرنویس در زیر شکل و برای جدول ها تیتر در بالای جدول درج شود لازم است جدول ها و شکل ها در متن ارجاع داشته باشند.
ت تمام مطالب مندرج در داخل شکل ها و جدول ها به فارسی نوشته شود.
ج ستون های جدول ها از راست به چپ و با اعداد فارسی تنظیم شود.
ج- معادل انگلیسی اصطلاحات لازم در زیر صفحه و با شماره درج شود. شماره زیرنویس ها در هر صفحه از یک آغاز شود.
ح- از درج کلمات خارجی در متن گزارش خودداری و به فارسی نوشته شود.
خ -کلیه مطالب شامل شکل جدول و یا سایر اطلاعات که از منابع دیگر گرفته شده در متن گزارش با درج شماره آن در داخل کروشه [] که نشانگر شماره فهرست منابع به ترتیب استفاده در متن است مشخص شود.
د گزارش و پیوست ها در دو جلد جداگانه ارایه شود.
فصل دوم – مطالعات اکتشافی
۱-۲- آشنایی قسمت اصلی گزارش پایان عملیات اکتشاف را بخش محتوای فنی ،گزارش شامل مطالعات اکتشافی و محاسبه ذخیره تشکیل میدهد که مطالعات اکتشافی در این فصل و محاسبه ذخیره در فصل سوم شرح داده می شود .
این محتوا باید به گونه ای تنظیم شود که جوابگوی کلیه اطلاعات مورد نیاز برای طراحی استخراج معدن و تهیه گزارش قابل ارایه به بانک باشد. بدیهی است بسته به مورد، ممکن است یک یا چند مورد از آنچه که در این فصل تشریح شده است برای بعضی از مواد معدنی ضرورت نداشته باشد.
مهمترین عناوین محتوای فنی گزارش در ادامه تشریح شده است.
۲-۲- اطلاعات کلی محدوده
در این قسمت باید موارد زیر درج شود:
الف – موقعیت محدوده نسبت به نزدیکترین شهر و مرکز استان
ب موقعیت محدوده در نقشه ایران همراه با درج مقیاس
پ- موقعیت محدوده در نقشه استان همراه با درج مقیاس
ت وضعیت اقلیمی شامل حداکثر و حداقل دما میزان بارش و باد
ت زیر ساختهای موجود در منطقه
۳-۲- زمین شناسی
این بخش شامل کلیه مطالعات زمین شناسی در منطقه است و باید خلاصه ای از کارهای قبلی به اختصار ارایه شود.
-۱-۳-۲- زمین شناسی ناحیه ای
در این قسمت باید موارد زیر درج شود:
الف- بخشی از نقشه ۱:۲۵۰,۰۰۰ ۱۰۰,۰۰۰: ۱ و احتمالا نقشه های با مقیاس بزرگتر که محدوده در آنها قرار دارد. در این نقشه ها باید موقعیت محدوده مشخص و نیز مقیاس نقشه ارایه شده در( صورت کوچک کردن نقشه ) اصلی همراه با راهنمای نقشه درج شود.
ب جایگاه زمین شناسی محدوده در زون های زمین شناسی ایران نظیر -سنندج- سیرجان
پ مطالعات زمین شناسی که از سوی افراد یا سازمان های مختلف در اطراف محدوده انجام گرفته است این قسمت از گزارش باید بسیار خلاصه باشد و از ۵ صفحه تجاوز نکند از ارایه اطلاعات کامل درج شده در نقشه ۱:۱۰۰,۰۰۰ خودداری و تنها واحدهایی در نقشه محلی آمده است ارایه شود.
۲-۳-۲- زمین شناسی محدوده معدنی
در این بخش اطلاعات زیر باید ارایه شود:
الف- جایگاه زمین شناسی محدوده شود.
ب- ارایه دقیق ویژگی های زون های معدنی شامل هندسه تداوم و تغییرات جانبی به همراه دگرسانی ها
پ بررسی ها و تفسیر ساختاری به همراه عملکرد آنها در ارتباط با زون معدنی عملکرد ساختارها به صورت دقیق مشخص
ن مدل های زایشی و نقش آن در شناخت بهتر در ویژگی های زون معدنی
ث – نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی با مقیاس ۱:۱۰۰۰ یا ۱:۲۰۰۰ همراه با مقاطع زمین شناسی مناسب که اصل نقشه در پیوست و بخش کوچک شده در مقطع کاغذ A4 در متن گزارش ارایه شود.
ج – نتایج مطالعات و بررسی نمونه های سطحی و عمقی
ج- نتایج تجزیه نمونه ها و تفسیر آنها
ح ارایه اطلاعات مربوط به ماده معدنی بر اساس نشریه های مربوط که از سوی وزارت صنعت معدن و تجارت ابلاغ شده است. در این بخش ضمن معرفی واحدهای تشکیل دهنده ساختارها باید به دقت بررسی و تاثیر آن بر ماده معدنی مشخص شود.
هدف از این بخش تعیین گسترش سطحی دقیق زون ،معدنی دگرسانی سنگ ،میزبان کمرپایین و کمر بالا به همراه پیش بینی تغییرات در عمق بر اساس نیمرخ های عرضی تهیه شده .است نیمرخ ها باید زمینی و مستقیم برداشت شوند و ترسیم از روی نقشه زمین شناسی – توپوگرافی مجاز نیست.
در صورتی که در مراحل شناسایی و پی جویی مطالعات دورسنجی انجام گرفته باشد خلاصه ای از آن مطابق نشریه شماره ۶۱۵ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان فهرست” خدمات و راهنمای مطالعات دورسنجی در اکتشاف مواد معدنی ارایه شود.
-۴-۲- مطالعات ژئوفیزیکی
در بخش مطالعات ژئوفیزیکی دلیل انتخاب روش نحوه برداشت ،تصحیحات تعبیر و تفسیر ،ژئوفیزیکی مدل ژئوفیزیکی زمین شناسی مدلسازی سه بعدی و تفسیر اکتشافی باید ارایه شود.
در صورتی که در منطقه مطالعات ژئوفیزیک هوابردی انجام شده باشد نتایج به طور خلاصه و بر اساس نشریات برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن ارایه شود.
۱-۴-۲- مطالعات گرانی سنجی
در صورتی که در منطقه مطالعات گرانی سنجی انجام شده باشد موارد زیر باید در گزارش درج شود:
الف – نحوه طراحی شبکه ایستگاه های زمینی
ب – مشخصات دستگاه گرانی سنج مورد استفاده
پ مختصات هر ایستگاه به صورت طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع در سیستم مختصات WGS84. جزییات این اطلاعات در پیوست گزارش درج شود.
ت نقشه یا نقشه های تفسیری به صورت UTM و بر اساس سیستم مختصات WGS84
فصل دوم – مطالعات اکتشافی
مشخصات ایستگاه مبنا با ارایه داده های مربوط مانند مختصات و روش کنترل،نحوه انجام مطالعات گرانی سنجی و ارایه گزارش باید مطابق نشریه شماره ۵۹۴ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان راهنمای مطالعات ژئوفیزیکی به روش های مغناطیس ،سنجی گرانی سنجی و لرزه نگاری در اکتشافات معدنی باشد.
۲-۴-۲- مطالعات مغناطیس سنجی
در صورت انجام مطالعات مغناطیس ،سنجی موارد زیر باید در گزارش درج شود:
الف – نحوه طراحی شبکه ایستگاههای زمینی
ب مشخصات دستگاه مورد استفاده
پ مشخصات ایستگاه ها که باید با جزییات مناسب در پیوست گزارش درج شود.
ت نقشه یا نقشه های پردازش شده با سیستم مختصات جغرافیایی WGS84 در همان مقیاس سایر نقشه ها (زمین شناسی و نظایر آن برای سهولت مقایسه.
ت پردازش ها و روش های به کار رفته
ج- تفسیر نتایج تعیین آنومالی ها و ارتباط آنومالی ها با آنومالی های ژئوشیمیایی و زمین شناسی
چ مشخصات برداشت شامل نوع ،برداشت ،تاریخ تهیه کننده پارامترهای اندازه گیری ،شده لوازم و تجهیزات مورد استفاده
جهت نیمرخ ها فواصل نیمرخ ها و فاصله ایستگاه های برداشت
ح- تصحیحات اعمال شده و ضرایب واسنجی (کالیبراسیون)
خ- تهیه نقشه ها و نیمرخ های ژئوفیزیکی و تهیه نقشه های فیلتر شده نظیر فراسو و فروسو
د تحویل فایل های رقومی همراه گزارش این داده ها مطابق استانداردهای مربوطه
ذ تهیه مدل زمین شناسی – فیزیکی
ر – تعبیر و تفسیر اکتشافی نه ژئوفیزیکی)
نحوه انجام مطالعات مغناطیس سنجی و ارایه گزارش باید مطابق نشریه شماره ۵۹۴ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان راهنمای مطالعات ژئوفیزیکی به روش های مغناطیس سنجی گرانی سنجی و لرزه نگاری در اکتشافات معدنی” باشد.
-۳-۴-۲- سایر مطالعات ژئوفیزیکی
در صورتی که مطالعات ژئوفیزیکی به روش های الکتریکی و رادیومتری انجام شده باشد نحوه انجام مطالعات و ارایه گزارش باید بر اساس نشریات برنامه تهیه ضوابط و معیارهای معدن از جمله نشریه شماره ۵۳۳ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان راهنمای مطالعات ژئوفیزیکی به روشهای مقاومت ویژه پلاریزاسیون ،القایی الکترومغناطیسی و پتانسیل خودزا در اکتشافات معدنی” باشد.
۵-۲- مطالعات ژئوشیمیایی
برداشت های ژئوشیمیایی به جز تجزیه های انجام شده بر روی نمونه های مختلف و از جمله مغزه های حفاری که باید در مبحث مربوط به خود ارایه شود نتایج حاصله و ارتباط آنها با سایر مولفه های برنامه اکتشافی باید با جزییات لازم به گونه ای معرفی شود که سایرین نیز بتوانند آنها را دوباره تولید یا تفسیر کنند.
در مطالعات ژئوشیمیایی باید اطلاعات زیر ارایه شود:
الف – نقشه موقعیت برداشت ،نمونه ها شماره نمونه ها و نوع آن خاک رسوبات آبراه های سنگ، آب، هوا و گیاه.
ب عوارض جغرافیایی شامل سیستم آبراه های خطوط تراز توپوگرافی و شیب کلی در طول نیمرخ ها.
پ عوارض شاخص زمین شناسی.
ت مراحل طراحی شبکه نمونه برداری و شیوه برداشت میدانی نمونه ها بر حسب نوع ،نمونه ها وزن ،نمونه، عمق برداشت نمونه و نحوه جمع آوری نمونه.
ث- روش آماده سازی ،نمونه ابعاد و دانه بندی نمونه های تجزیه شده و هرگونه آماده سازی نظیر جداسازی کانی سنگین جداسازی مغناطیسی الک کردن و نظایر آن.
ج- شرح دقیق جزییات مراحل تجزیه شامل نام آزمایشگاه روشهای آزمایشگاهی با کدهای مربوطه همراه با نحوه نمونه، انحلال و اندازه گیری آن به همراه مدل دستگاه و حد سنجش آن برای هر عنصر آماده کردن.
چ لیست کامل نتایج تجزیه به صورت جدول چاپی و ،رقومی نمونه ای از تجزیه ها در متن و بقیه در پیوست گزارش ارایه شود.
ح بر اساس داده های پردازش شده نقشه های هم عیار ترجیحا بر حسب عناصر تجزیه ،شده با مقدار مرتبط با هر نمونه، همراه با نتایج تفسیری با نشان دادن آنومالی های آشکار شده و ارتباط آنها با آنومالی ژئوفیزیکی و زمین شناسی در صورت تناسب با آنها ارایه شود.
خ- موقعیت و شرح نمونه های برداشت شده در مرحله کنترل آنومالی.
د توضیح شیوه های پردازش و تفسیر ،دادهها تعیین آنومالی و به ویژه شیوه های پیشرفته پردازش یا روشهای آماری اعمال شده ذ تعبیر و تفسیر اکتشافی نه ژئوشیمیایی.
بسته به روش به کار رفته انجام مطالعات و ارایه نتایج باید بر اساس نشریه های شماره ۵۴۰ و ۶۷۱ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان دستورالعمل اکتشاف ژئوشیمیایی بزرگ مقیاس رسوبات آبراههای ۱:۲۵،۰۰۰)” و “دستورالعمل اکتشافات ژئوشیمیایی محیط های سنگی در مقیاس ۱:۲۵،۰۰۰) انجام شود.
-۶-۲- حفریات اکتشافی سطحی
۱-۶-۲- ترانشه ها
در مورد ترانشه ها اطلاعات زیر باید در گزارش درج شود:
الف – طراحی شبکه حفر ترانشه ها
ب تعداد و نقشه موقعیت ترانشه ها در نقشه زمین شناسی ۱:۱۰۰۰ یا ۱:۲۰۰۰
پ جدول مختصات در سیستم مختصات جغرافیایی (WGS84 ابتدا و انتهای ترانشهها ،آزیموت طول، عرض، عمق متوسط،و تاریخ حفر.
ت تعداد و محل برداشت نمونههای گرفته شده از هر ترانشه
ث- نقشه برداشت دیواره ها و کف ترانشه ها با مقیاس ۱:۱۰۰ یکی از این نقشه ها که نمونه مناسبی از ترانشه ها باشد در متن گزارش و بقیه در پیوست ارایه شود.
ج- نحوه حفر ترانشه ها (دستی و مکانیزه
چ هزینه حفر و برداشت ترانشه ها.
۲-۶-۲- چاهک ها
در مورد چاهک ها باید اطلاعات زیر درج شود:
الف – روش طراحی شبکه حفر چاهک ها
ب تعداد و نقشه موقعیت چاهک ها در نقشه زمین شناسی ۱:۱۰۰۰ یا ۱:۲۰۰۰
پ جدول مختصات در سیستم مختصات جغرافیایی (WGS84 دهانه ،چاهک ،آزیموت ابعاد سطحی عمق، حجم و م و تاریخ حفر ت تعداد و محل برداشت نمونه های گرفته شده از هر چاهک نقطه ای شیاری و مارپیچ
ت نقشه برداشت دیواره ها با مقیاس ۱:۱۰۰
ج- نحوه حفر (دستی و مکانیزه
چ هزینه حفر و برداشت چاهک ها
۷-۲- گمانه های اکتشافی
۱-۷-۲- گمانه های مغزه گیری
در مورد گمانه های مغزه گیری اطلاعات زیر باید در گزارش درج شود:
الف- روش طراحی شبکه گمانه ها
ب تعداد و نقشه موقعیت گمانه ها در نقشه زمین شناسی ۱:۱۰۰۰ یا ۱:۲۰۰۰
پ جدول مشخصات گمانه ها شامل مختصات در سیستم مختصات جغرافیایی (WGS84 دهانه شیب و آزیموت گمانه های مایل، عمق قطر تعداد نمونه برداشت شده و تاریخ حفر
ت نوع و مدل دستگاههای حفاری
– جدول برداشت مغزه های حفاری یک نمونه مناسب از برداشت در متن گزارش و بقیه در پیوست ارایه شود.
ج- نمودار گمانه با مقیاس ۱:۲۵۰) یک نمونه مناسب از نمودار گمانه در متن گزارش و بقیه در پیوست ارایه شود.
چ نمودار چاه پیمایی گمانه ها در صورت انجام چاه پیمایی
ح مقاطع اکتشافی با توجه به تعداد گمانه ها در هر مقطع یک نمونه مناسب از مقاطع در متن گزارش و بقیه در پیوست ارایه
خ- هزینه حفر و برداشت گمانه ها
۲-۷-۲- گمانه های خرده سنگی (RC) و پودری
در صورتی که تمام یا بعضی از گمانه ها به روش های خرده سنگی و پودری حفر شده باشد اطلاعات مشابهی همانند گمانه های مغزه گیری ارایه شود.
۸-۲- عملیات چاه پیمایی
در صورتی که در منطقه عملیات چاه پیمایی انجام گرفته باشد اطلاعات زیر باید در گزارش درج شود:
الف – روش یا روش های چاه پیمایی مورد استفاده
ب مشخصات دستگاههای مورد استفاده
پ رسم نمودار چاه پیمایی برداشت شده با مقیاس ۱:۲۵۰ همراه با فایل رقومی
ت تعبیر و تفسیر نمودارهای چاه پیمایی و رسم نتایج لیتولوژی با مقیاس ۱:۲۵۰
ت در صورتی که ضمن عملیات چاه پیمایی نمونه های درون گمانه ای نیز برداشت شده باشد درج اطلاعات مربوط به اعماق نمونه برداری تعداد و حجم نمونه ها ضروری است.
ج- هزینه برداشت و تعبیر و تفسیر داده های چاه پیمایی
مطالعات چاه پیمایی باید بر اساس نشریه شماره ۶۱۸ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان “فهرست خدمات
دستورالعمل بررسی های چاه پیمایی انجام گیرد و گزارش شود.
۹-۲- تونلهای اکتشافی
اگر در محدوده اکتشافی یک یا چند تونل اکتشافی حفر شده باشد در مورد هر تونل باید اطلاعات زیر ارایه شود:
الف – مختصات دهانه ،تونل آزیموت و ابعاد مقطع تونل
ب موقعیت تونل در نقشه زمین شناسی ۱:۱۰۰۰ یانقشه ۱:۲۰۰۰
برداشت جبهه کار دیواره ها و سقف تونل با مقیاس ۱:۱۰۰
– موقعیت و تعداد نمونه های برداشت شده
ت هزینه حفر تونل
۱۰-۲ – مطالعات آب شناسی
مطالعات آبشناسی محدوده اکتشافی باید بر اساس نشریه شماره ۵۷۳ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان راهنمای آبکشی در “معادن انجام گیرد و گزارش آن ارایه شود.
۱۱-۲- مطالعات ژئوتکنیکی محدوده
این مطالعات باید بر اساس نشریه مطالعات ژئوتکنیکی ساختگاه تونل انجام گیرد و گزارش آن ارایه شود.
۱۲-۲- مطالعات لرزه خیزی
با توجه به اهمیت توان لرزه خیزی محدوده مطالعات لرزه خیزی باید بر اساس نشریه مطالعه لرزه خیزی ساختگاه تونل انجام گیرد.
-۱۳۲ مطالعات زمین گرمایی
در مواردی که کانسار تا اعماق ۳۰۰ متر و بیشتر اکتشاف شده و قرار باشد که استخراج به شیوه زیرزمینی انجام گیرد، مطالعات زمین گرمایی در محدوده کانسار باید انجام گیرد زیرا به هنگام طراحی سیستم تهویه این ،معادن آگاهی از تغییرات دما نسبت به عمق ضروری است.
در مطالعات زمین گرمایی با اندازه گیری دما در اعماق مختلف گمانه های اکتشافی باید شیب زمین گرمایی منطقه را محاسبه و در گزارش قید کرد.
۱۴-۲- مطالعات گازخیزی کانسارهای زغال سنگ
از جمله مهمترین ویژگیهای کانسارهای زغال سنگ میزان گازخیزی است زیرا سیستم تهویه این معادن عمدتا بر مبنای میزان گاز خیزی طراحی می شود.
برای تعیین میزان گازخیزی باید از تمام حفریات اکتشافی نمونه های ویژه ای تهیه و محتوای گاز و ترکیب آنها تعیین شود.
همچنین برای تعیین میزان دقیق گازخیزی باید تعدادی گمانه ویژه به همین منظور حفر و از آنها نمونه برداری شود. بر اساس این مطالعات مقدار گازی که به ازای هر تن زغال سنگ در حفریات معدنی پراکنده میشود، به دست می آید. مطالعات و گزارش مبحث گازخیزی باید بر اساس بحث مطالعات گازخیزی در نشریه راهنمای مطالعات زمین شناسی استخراجی ارایه شود.
۱۵-۲ – مطالعات خودسوزی کانسارهای زغال سنگ
از آنجا که بسیاری از زغال سنگها خاصیت خودسوزی دارند اگر سیستم استخراج و تهویه با توجه به آن طراحی نشود ممکن است آتش سوزیهای مخربی در معدن رخ دهد.
مطالعات خودسوزی باید بر اساس مبحث مطالعات خودسوزی در نشریه راهنمای مطالعات زمین شناسی استخراجی انجام گیرد و گزارش آن ارایه شود.
۱۶-۲ – مطالعات فرآوری
مطالعات فرآوری در مراحل مختلف اکتشاف با مقیاس آزمایشگاهی پایه و پیشاهنگ انجام می گیرد در گزارش پایان عملیات اکتشافی باید کلیه نتایج مطالعات فرآوری در هر سه مقیاس ارایه شود.
مطالعات فرآوری در مرحله اکتشاف تفصیلی باید در مقیاس پیشاهنگ انجام گیرد خلاصه مراحل آزمایشگاهی و پایه نیز باید در گزارش ارایه شود مراحل اصلی شامل موارد زیر باید به صورت خلاصه در گزارش نهایی گنجانده شود برخی از نشریه های مرتبط در ادامه آورده شده است.
– دستورالعمل نمونه برداری در کانه آرایی نشریه شماره ۶۶۰ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
– شناسایی مواد معدنی و آزادسازی آنها در “کانه آرایی نشریه ۵۶۵ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
– راهنمای تعیین شاخص خردایش در آسیاهای مختلف ” نشریه ۶۶۱ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور راهنمای انتخاب” مدار خردایش مواد معدنی نشریه ۶۷۰ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
– “ضوابط انجام آزمایشهای کانه آرایی در مقیاس آزمایشگاهی پایه و پیشاهنگ” نشریه ۵۴۴ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور راهنمای افزایش” مقیاس در واحدهای کانه آرایی نشریه ۶۷۲ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
– “ضوابط انجام آزمایش های کانه آرایی در مقیاس آزمایشگاهی پایه و پیشاهنگ نشریه” ۵۴۴ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
– ضوابط و معیارهای آماده سازی نمونه ها در فرآوری مواد معدنی در دست تدوین
۱۷-۲ مطالعات کانی شناسی و سنگ شناسی
بسته به نوع ماده معدنی باید مطالعات کانی شناسی و سنگ شناسی مختلفی در مورد آن انجام گیرد در گزارش های مختلفی که تحت عنوان فهرست مراحل چهارگانه اکتشاف مواد معدنی مختلف از سوی وزارت ،صنعت معدن و تجارت ابلاغ شده جزییات این مطالعات درج شده است.
در گزارش پایان عملیات اکتشاف باید این مطالعات بر اساس نشریه مربوط انجام گیرد و نتایج آن درج شود. در مراحل تهیه نقشه ها با مقیاس های مختلف بررسی های اکتشافی نمونه های معرف برای مطالعات فسیل شناسی، سنگ شناسی و کانی شناسی باید برداشت و مورد مطالعه قرار گیرد.
در این مطالعات از روشهای میکروسکوپی و دستگاهی پراش اشعه ایکس تجزیه حرارتی میکروسکوپ الکترونی و الکترون پروب بر حسب مورد باید استفاده شود. مطالعات میکروسکوپی به دو روش میکروسکوپ عبوری و انعکاسی انجام می گیرد که باید مطابق نشریه شماره ۶۵۵ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان دستورالعمل آماده سازی تهیه نمونه و مطالعات میکروسکوپی و سیالات درگیر برای نمونه های اکتشافی انجام گیرد.
خلاصه ای از برخی از روش های تجزیه دستگاهی در نشریه شماره ۵۶۵ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تحت عنوان شناسایی مواد معدنی و آزادسازی آنها در کانه آرایی ارایه شده است در متن ،گزارش باید خلاصه مطالعات به صورت جدول ارایه و تمامی تجزیه های کانی شناسی انجام شده با سربرگ شرکت یا آزمایشگاه مطالعه کننده در پیوست درج شود موارد زیر باید در مطالعات کانی شناسی و سنگ شناسی ارایه شوند:
الف- شماره صحرایی و آزمایشگاهی نمونه ها و موقعیت آنها بر روی نقشه.
ب روش آماده سازی و مطالعات کانی شناسی شامل نوع دستگاه مورد استفاده تاریخ نمونه برداری و تجزیه کانی شناسی
پ مشخصات کانی های مفید و مزاحم شامل درصد نسبی ابعاد و توزیع آنها
در نشریه های منتشر شده تحت عنوان فهرست خدمات مراحل چهارگانه اکتشاف مواد معدنی جزییات مطالعات درج شده است که بسته به نوع ماده معدنی باید مطابق نشریه مربوط مطالعات انجام و نتایج ارایه شود.
-۱۸-۲ تجزیه شیمیایی نمونه ها
بسته به نوع ماده یا مواد معدنی و هدف از مطالعات باید نمونه های معرف برداشت و به روش های مناسب تجزیه شود همراه با نمونه های ارسالی به آزمایشگاه باید تعدادی نمونه تکراری ۵ درصد کل نمونه ها یا حداقل ۵ نمونه برای ارزیابی دقت نتایج ارسال شود.
نتایج حاصل از تجزیه باید در جدول هایی که حاوی اطلاعات زیر باشد ارایه شود:
الف- شمارههای صحرایی و آزمایشگاهی نمونه ها
ب- روش آماده سازی
پ نوع تجزیه یا تجزیه های انجام شده مدل) دستگاه و دامنه اندازه گیری
ت تاریخ نمونه برداری و تجزیه
فصل سوم – محاسبه ذخیره
۱-۳- آشنایی
یکی از اهداف مهم عملیات اکتشافی محاسبه میزان ذخیره کانسار در رده های مختلف به ازای سطح عمق های متفاوت است. مراحل عمومی محاسبه ذخیره در این فصل درج شده و جزییات برآورد ذخیره هر ماده معدنی در نشریه مربوط به خود آمده است.
-۲-۳- مدلسازی رفتار عیار
نتایج کلیه تجزیه های ماده معدنی باید در یک فایل جمع آوری شود و در مورد هر یک از مواد معدنی موجود و یا مواد مزاحم مطالعات مدلسازی انجام گیرد از آنجا که وجود مقادیر خارج از ردیف و سنسورد در مدلسازی تاثیر گذارند بنابراین ابتدا باید این مقادیر را شناسایی و آنها را با مقادیر مناسب جایگزین کرد تعداد داده های سنسورد و خارج از ردیف نباید از ۲۰ درصد کل داده ها تجاوز کند.
-۱-۲-۳- رسم نمودار توزیع فراوانی (هیستوگرام)
برای رسم نمودار توزیع فراوانی میتوان از نرم افزارهای متعددی که در این مورد وجود دارد استفاده کرد. اگر نمودار توزیع فراوانی حالت متقارن زنگوله ای داشته و نمودار توزیع تجمعی آن نیز کمابیش یک خط راست ،باشد میتوان مدل توزیع را از نوع نرمال (طبیعی) در نظر گرفت و محاسبات را بر اساس آن انجام داد.
-۲-۲-۳- رسم نمودار توزیع تجمعی
با رسم این نمودار میتوان نرمال یا غیر نرمال بودن جامعه آماری داده ها را برآورد کرد در صورتی که منحنی توزیع تجمعی یک خط مستقیم باشد می توان توزیع را از نوع نرمال در نظر گرفت.
از آنجا که در عمل ممکن است خط مستقیم ایده آل وجود نداشته باشد بنابراین اگر منحنی توزیع تجمعی در محدوده فراوانی های ۱۶ و ۸۴ درصد خط مستقیم باشد با تقریب عملی میتوان توزیع را نرمال در نظر گرفت در بعضی موارد منحنی توزیع تجمعی از چند خط شکسته تشکیل شده است.
در چنین مواردی امکان دارد که جامعه عیاری از چند جامعه مختلف با ویژگی های متفاوت تشکیل شده باشد در این صورت باید عیارهایی را به عنوان مرز جوامع مختلف در نظر گرفت به شرطی که مرز عیاری از نظر زمین شناسی قابل تفکیک باشد.
به عنوان مثال بخشهای سوپرژن و هیپوژن یک کانسار در صورتی که منحنی توزیع فراوانی متقارن نبوده و نیز منحنی توزیع تجمعی به صورت یک خط راست نباشد، در آن صورت باید مدل لگاریتمی و لگاریتمی سه متغیره را نیز بررسی کرد و بر اساس آنها مدل رفتاری مناسب را برای جامعه آماری عیارها برگزید و محاسبات میانگین و ذخیره را بر اساس آن انجام داد.
۳-۳- محاسبه ذخیره به روش های کلاسیک
محاسبه ذخیره در گزارش پایان عملیات اکتشاف باید حداقل با یکی از روش های کلاسیک و نیز به روش زمین آمار انجام گیرد بسته به اطلاعات موجود می توان محاسبه ذخیره را به یک یا چند روش از روش هایی که در ادامه تشریح شده انجام داد.
-۱-۳-۳- روش میانگین حسابی
در صورتی که تغییرات عیار و سایر ویژگیهای کانسار در محدوده گسترش آن یکنواخت باشد و بتوان کل کانسار را به عنوان یک جامعه آماری در نظر گرفت و نیز مدل توزیع ویژگی های کانسار نرمال ،باشد در آن صورت میتوان با استفاده از میانگین عیار وزن مخصوص، ضخامت و سایر ویژگیها ذخیره کانسار را با این روش محاسبه کرد.
-۲-۳-۳- روش قطعه های زمین شناسی
اگر بتوان کانسار را به چند قطعه مجزا به گونه ای تقسیم کرد که در مورد هر یک از قطعات شرایط برای استفاده از روش میانگین حسابی مناسب باشد در آن صورت ذخیره هر یک از قطعه ها به روش میانگین حسابی محاسبه میشود و از جمع آنها ذخیره کلی کانسار به دست می آید.
-۳-۳-۳- روش قطعه های معدنی
در صورتی که کانسار با استفاده از تونل های اکتشافی اکتشاف شده باشد با استفاده از این تونل ها کانسار به قطعاتی که هر چهار طرف آن به وسیله تونل ها یا سطح زمین مشخص شده باشد تقسیم و ذخیره هر قطعه با استفاده از ویژگی های ماده معدنی در تونل های احاطه کننده آن محاسبه می شود بدیهی است در این حالت نیز میانگین ،عیار ضخامت و سایر ویژگیها باید بر اساس مدل توزیع آنها محاسبه شود.
-۴-۳-۳- روش مقاطع قائم
در مواردی که کانسار با استفاده از گمانه هایی که بر روی نیمرخ های اکتشافی متمرکز شده باشند اکتشاف شود می توان از این روش استفاده کرد. بدین منظور با محاسبه مساحت ماده معدنی در هر یک از نیمرخ ها حجم ماده معدنی در فاصله دو مقطع، از حاصل ضرب میانگین حسابی یا هندسی دو مقطع در فاصله آن دو محاسبه می شود.
در مورد هر مقطع با استفاده از تمام داده های موجود اعم از حفریات سطحی گمانه ها و تونل ها و با توجه به مدل ،توزیع وزن مخصوص و عیار متوسط ماده معدنی در مقطع محاسبه می شود با محاسبه میانگین این ویژگی ها در هر یک از مقاطع و با استفاده از مساحت هر مقطع به عنوان وزن ،آماری عیار و وزن مخصوص ماده معدنی در فاصله دو مقطع محاسبه می شود و بنابراین میزان ذخیره کانسنگ و مقدار فلز یا ترکیب مورد نظر به دست می آید.
ذخیره حاشیه ای در ماورای نیمرخ های اکتشافی از حاصل ضرب مساحت اولین و آخرین مقطع در نصف فاصله بین دو مقطع تعیین و تناژ ماده معدنی به روش مشابه محاسبه می شود.
-۱- در صورتی که اختلاف مساحت در مقطع متوالی کمتر از ۳۰ درصد باشد از میانگین حسابی و در غیر این صورت از میانگین هندسی استفاده شود.
۵-۳-۳- روش چند ضلعی
اگر گمانه های اکتشافی به صورت نامنظم حفر شده ،باشند استفاده از این روش توصیه می شود که طی آن با وصل نقطه موقعیت گمانه ها در نقشه به هم و رسم خطوط عمود منصف ،آنها در اطراف هر گمانه یک منشور با قاعده چند ضلعی ایجاد می شود که از محاسبه حجم آن از حاصل ضرب حجم در وزن مخصوص متوسط ماده معدنی در گمانه ،مرکزی ذخیره کانسنگ محاسبه می شود.
در این روش نیز باید میانگین عیار و وزن مخصوص ماده معدنی در هر گمانه و تعمیم آن به کل منشور با توجه به مدل توزیع محاسبه شود.
چند ضلعی های اطراف گمانه ها را به روش نیم ساز نیز می توان احداث کرد بدین منظور ابتدا باید نقاط نظیر دهانه گمانه ها را به هم وصل و سپس نیم ساز زوایایی را که بدین ترتیب ایجاد می شوند رسم کرد و آنها را ادامه داد تا یکدیگر را در نقاطی قطع کنند.
از وصل این نقاط به ،هم در اطراف هر گمانه یک چند ضلعی ایجاد می شود برای افزایش دقت محاسبات توصیه می شود که چند ضلعی ها با هر دو روش عمود منصف و نیم ساز احداث شده و محاسبه ذخیره انجام شود و از میانگین آنها ذخیره منشور به دست آید.
برای محاسبه ذخیره حاشیه ای کانسار در این روش با رسم خطوطی به فاصله نصف فاصله بین گمانه های آن محدوده و به موازات اضلاع چند ،ضلعی چند ضلعی هایی در اطراف چند ضلعی اصلی ایجاد و ذخیره آنها به روش مشابهی محاسبه و به عنوان ذخیره حاشیه ای تلقی می شود.
۶-۳-۳- روش مثلث
این روش عمدتا در مورد مواد معدنی لایه ای شکل به کار می رود که به وسیله گمانه ها با جانمایی نامنظم اکتشاف شده باشند و هنگامی مناسب است که موقعیت برخورد گمانه ها به ماده معدنی را بتوان در صفحه افقی و یا صفحه ای با شیب کم نشان داد. در این حالت، موقعیت وسط طول ماده معدنی در گمانه بر روی نقشه تصویر شده و در هر یک از این نقاط میانگین ضخامت قائم عیار و سایر ویژگی های ماده معدنی نوشته می شود.
با وصل این نقاط به ،هم مثلث هایی ایجاد و بنابراین حجم کانسار به منشورهایی با قاعده مثلث تقسیم می شود. با محاسبه حجم این منشورها و حاصل ضرب آن در وزن مخصوص متوسط ذخیره کانسنگ به دست می آید.
از آنجا که نقاط را به شیوه های مختلفی می توان به هم وصل کرد و در نتیجه مثلث های متفاوتی به وجود آورد، بنابراین توصیه می شود که این روش حداقل با دو مثلث بندی مختلف محاسبه شود مثلثها را باید به گونه ای برپا ساخت که زاویه رئوس آنها حتی المقدور نزدیک به ۶۰ درجه باشد.
اگر زاویه رئوس مثلثها کمابیش مساوی باشد برای محاسبه ضخامت وزن مخصوص و عیار متوسط ماده معدنی و منشورها می توان از میانگین حسابی داده های رئوس استفاده کرد اما اگر زوایا متفاوت باشند میانگین ها باید با استفاده از زوایای رئوس مثلث به عنوان وزن آماری محاسبه شوند.
برای محاسبه ذخیره حاشیه ای پس از برپایی ،مثلث ها در اطراف هر یک از اضلاع مثلث مستطیل هایی رسم می شود که عرض آنها برابر ضلع مثلث مجاور و ارتفاع آنها معادل نصف فاصله بین گمانه ها باشد. میزان ذخیره این مستطیل ها نیز به روش مشابهی محاسبه می شود.
۷-۳-۳- روش بلوک بندی
در مواردی که اکتشاف کانسار به کمک گمانه هایی اکتشاف شده باشد که بر اساس یک شبکه منظم مربعی یا مستطیلی و یا بر روی خطوط منظم حفر شده اند در آن صورت می توان در اطراف هر گمانه مجموعه ای از بلوکها را احداث کرد.
این روش در واقع حالت خاصی از روش چند ضلعی است و امتیاز اصلی آن نسبت به سایر روشها این است که در آن با حفر هر گمانه می توان ذخیره محدوده اطراف آن را محاسبه کرد بدون آنکه مستلزم وجود گمانه های دیگر باشد بسته به آرایه گمانه ها می توان بلوک ها را به صورت گمانه در مرکز یا گمانه در رئوس برپا کرد.
اگر گمانه ها خیلی پراکنده باشند در آن صورت می توان از بلوک های استوانه ای استفاده کرد بدین معنی که در اطراف هر گمانه استوانه ای برپا ساخت که شعاع آن نصف ضخامت ماده معدنی در گمانه و ارتفاعش برابر ارتفاع ماده معدنی در گمانه باشد. بدین ترتیب ذخیره کانسنگ به صورت استوانه های مجزایی محاسبه می شود و محدوده واقع در بین استوانه ها را در محاسبات منظور کنند.
-۸-۳-۳- روش منحنی های تراز ساختاری (هیپسومتری)
این روش در مورد کانسارهای لایه ای و عمدتا زغال سنگ به کار می رود و طی آن با رسم منحنی های تراز ساختاری هر یک از لایه ها به طور مجزا، ساختار لایه مشخص می شود.
سپس بر اساس اطلاعات موجود از حفریات اکتشافی هر لایه را به قطعاتی بر اساس کیفیت ضخامت لایه میزان ،گازخیزی گسل ها عمق و ویژگی های دیگر تقسیم می کنند. ذخیره هر قطعه به روش میانگین حسابی محاسبه شده و از حاصل جمع آنها ذخیره لایه محاسبه می شود.
-۹-۳-۳- روش عکس فاصله
در این روش کانسار به بلوک های منشوری شکل با قاعده مربع تقسیم شده و مشخصات ماده معدنی در هر بلوک بر اساس فاصله داده های داخل و اطراف آن محاسبه می شود. بلوک ها باید به نحوی طراحی شوند که حتما داده هایی در داخل آن وجود داشته باشد.
وزن آماری هر داده را به نسبت عکس فاصله آن از مرکز بلوک در نظر می گیرند و بدین ترتیب داده های نزدیک تر به مرکز ،بلوک وزن آماری بیشتری نسبت به داده های دورتر دارند.
توان فاصله از ۱ تا ۳ تغییر می کند و معمولا آن را ۲ در نظر میگیرند و در این صورت روش به نام عکس مجذور فاصله خوانده می شود امتیاز روش عکس فاصله نسبت به روش چند ضلعی آن است که در آن علاوه بر داده های داخل بلوک از داده های اطراف نیز استفاده می شود که نتیجه به واقعیت نزدیکتر است.
-۴-۳- محاسبه ذخیره به روش زمین آمار
علاوه بر محاسبه ذخیره در گزارش پایان عملیات اکتشاف به یک یا دو روش ،کلاسیک ذخیره کانسار باید به روش زمین آمار نیز محاسبه و در گزارش درج شود. بدیهی است محاسبه ذخیره به روش زمین آمار هنگامی امکان پذیر است که بین داده های موجود هم بستگی فضایی وجود داشته باشد و بتوان برای ،کانسار واریوگرام تغییر نما یا واریوگرام هایی را برازش داد.
محاسبه ذخیره به روش زمین آمار باید طی مراحل زیر انجام گیرد:
۱-۴-۳- انتخاب متغیر ناحیه ای
انتخاب صحیح متغیر ناحیه ای از مهمترین مراحل مطالعات زمین آماری است که دقت سایر مراحل به صحت آن بستگی دارد. اگر چه در بسیاری موارد مانند کانسارهای فلزی عیار فلز به عنوان متغیر ناحیه ای انتخاب می شود اما در همه موارد این چنین نیست. به عنوان مثال در مورد کانسارهای زغال سنگ ممکن است درصد کربن مواد ،فرار ضریب پلاستومتری خاکستر و یا سایر ویژگی ها بدین منظور انتخاب شود.
۲-۴-۳- مطالعات آماری اولیه
در این مرحله باید کلیه داده های حاصل از تمام حفریات اکتشافی را به عنوان یک جامعه در نظر گرفت و آن را مدلسازی کرد. در بسیاری موارد دادهها خصلت چند جامعه ای دارند و بنابراین پس از مطالعات اولیه در صورت لزوم باید آنها را به دو یا چند جامعه آماری مختلف تفکیک و رفتار هر یک را جداگانه مدلسازی کرد.
۳-۴-۳- تشخیص و جایگزینی مقادیر خارج از ردیف
وجود مقادیر خارج از ردیف در داده ها خطای تخمین را افزایش می دهد بنابراین باید با یکی از روش های مرسوم این مقادیر را شناسایی و آنها را با مقادیر معقول تر، جایگزین کرد.
-۴-۴-۳- بررسی وجود روند در داده ها
آگاهی از وجود روند احتمالی در داده ها گزارش پایان عملیات اکتشافی از جمله نکات مهم بررسی های زمین آماری است زیرا در صورت وجود روند نمی توان از کریجینگ معمولی استفاده کرد و باید کریجینگ عمومی را به کار گرفت.
به منظور شناسایی روند احتمالی متغیر ناحیه ای باید تغییرات ویژگی ماده معدنی به عنوان مثال عیار را در جهات شرقی- غربی، شمالی جنوبی و نیز نسبت به عمق رسم کرد اگر روند بارزی در یک یا چند راستا وجود داشته باشد در این منحنی ها مشخص می شود.
-۵-۴-۳- کامپوزیت سازی داده ها
اگر داده های حاصل از نمونه ها متعلق به طول ها و یا حجم های متفاوتی باشد باید این طول یا حجم ها را مساوی کرد تا داده ها ارزش آماری یکسانی داشته باشند.
بدین منظور باید توزیع فراوانی طول (حجم) داده ها را رسم کرد اگر طول معینی، بیشترین فراوانی را نسبت به دیگر طول ها داشته باشد می توان آن طول را به عنوان طول مبنا کامپوزیت در نظر گرفت و میانگین عیار این طول را برای نقطه وسط کامپوزیت منظور کرد. در بسیاری موارد ارتفاع پله های استخراجی در مورد معادن روباز و یا ارتفاع کارگاه استخراج در مورد معادن زیرزمینی به عنوان طول کامپوزیت در نظر گرفته می شود.
در کامپوزیت سازی نباید نمونه های با طول زیاد را به نمونه های کوچکتر تفکیک کرد ،همچنین برای جلوگیری از حذف نمونه های با طول کوچکتر از کامپوزیت باید بازهای از طول را به عنوان کامپوزیت در نظر گرفت.
۶-۴-۳- نرمال سازی داده های کامپوزیت شده
اگر داده های کامپوزیت شده نرمال ،نباشند باید آنها را به یکی از روش های موجود نرمال کرد در اولین مرحله باید لگاریتم داده ها را بررسی کرد که ممکن است نرمال .شوند در صورتی که لگاریتم داده ها هم نرمال ،نبودند باید با افزودن عدد ثابتی به تمام داده ها که ممکن است مثبت یا منفی باشد داده های تغییر یافته را بررسی کرد که ممکن است در این حالت نرمال شوند.
اگر با این روش نیز داده ها نرمال ،نشوند نرمال سازی را می توان با استفاده از روش هایی نظیر تبدیل کاکس و باکس و یا به روش محاسبه امتیاز نرمال انجام داد.
-۷-۴-۳- بررسی ناهمسانگردی
برای بررسی وضعیت ناهمسانگردی کانسار باید بیضوی ناهمسانگردی آن را مشخص کرد این بیضوی سه محور موسوم به وجود محورهای اصلی شبه اصلی و فرعی دارد محور اصلی ناهمسانگردی امتدادی است که در آن بیشترین پیوستگی بین داده ها دارد و واریوگرامی که در این امتداد رسم شود.
بیشترین شعاع تاثیر و کمترین آستانه را دارد این محور در صفحه ای که ماده معدنی را در برمی گیرد واقع است و دو محور دیگر در صفحه عمود بر امتداد محور اصلی قرار دارند محور فرعی با واریوگرامی با بیشترین شیب کمترین شعاع تاثیر و بیشترین آستانه مشخص می شود.
محورهای اصلی بیضوی ناهمسانگردی را باید با آزیموت زاویه میل و شیب مشخص کرد بهترین راستای تخمین در یک کانسار، امتداد محور اصلی ناهمسانگردی است برای تعیین مشخصات بیضوی ناهمسانگردی روش های مختلفی وجود دارد که از جمله متداول ترین آنها رسم واریوگرام در جهتهای مختلف است.
-۸-۴-۳- رسم واریوگرام کلی غیر جهتی (واریوگرافی)
در مواردی که کانسار همسانگرد ،باشد واریوگرام آن در جهت های مختلف یکسان است و از آن می توان برای محاسبه ذخیره و تخمین ها استفاده کرد. در حالی که کانسار همسانگرد نباشد باید واریوگرام کلی آن را در امتداد محور اصلی ناهمسانگردی رسم کرد.
برای آنکه تعداد داده های بیشتری در محاسبه و رسم واریوگرام شرکت کنند بسته به دو بعدی یا سه بعدی بودن مطالعات باید محدودههایی را در اطراف محور مورد نظر انتخاب کرد.
-۹-۴-۳- اعتبار سنجی واریوگرام
از آنجا که برای برازش مدل تئوری واریوگرام تجربی می توان مدلهای مختلفی با پارامترهای متفاوت را در نظر گرفت و نیز با توجه به اهمیت پارامترهای مدل واریوگرام در اعتبار ،تخمین باید در مورد مدل واریوگرام انتخابی بسیار دقت شود.
با استفاده از آزمون اعتبار سنجی متقابل میتوان مدل انتخابی را اعتبار سنجی کرد در این ،روش پس از تعیین پارامترهای مدل واریوگرام ،انتخابی از مجموع داده های موجود به نوبت یکی یکی حذف شده و مقدار آنها با استفاده از سایر داده هـا بـه روش کریجینگ تخمین زده می شود و این عمل در مورد تمام داده ها انجام می گیرد.
داده هایی که از طریق کریجینگ تخمین زده شده اند با داده های واقعی یکسان نیستند و با هم تفاوت دارند با تغییر پارامترهای مدل ،واریوگرام این فرآیند چندین بار تکرار می شود.
از بین پارامترهای مختلف مدلی را باید انتخاب کرد که واجد شرایط زیر باشد:
الف- میانگین خطاها نزدیک به صفر باشد.
– هیستوگرام خطاها توزیع نرمال داشته باشند.
پ میانگین مجذور خطاها کوچک باشد.
ت میانگین مجذور نسبت انحراف ها نزدیک به یک باشد.
ث اختلاف دو واریانس کریجینگ و واریانس خطاها از ۱۵ درصد تجاوز نکند.
ج- ضریب همبستگی بین مقادیر واقعی و تخمینی نزدیک به یک باشد.
ج- میانه مجذور نسبت انحراف ها نزدیک به ۰٫۴۵۵ باشد.
ح بین مقادیر تخمینی و خطای ،تخمین همبستگی وجود نداشته باشد.
۱۰-۴-۳ – تعیین فضای تخمین
برای انجام کریجینگ باید محدوده ای در فضا موسوم به فضای تخمین تعریف شود که تخمین در داخل آن انجام گیرد. فضای تخمین را باید به گونه ای تعیین کرد که بخش عمده آن را کانسنگ تشکیل دهد.
برای تعیین فضای تخمین می توان از مقاطع طولی و عرضی با رعایت پیوستگی کانسنگ و باطله و یا مقاطع افقی استفاده کرد.
در بسیاری موارد با توجه به مسایلی همچون تغییرات آشکار در واحدهای سنگی میزبان کانی سازی وجود عوامل ساختاری مانند گسل هایی که بعد از کانی سازی باعث جابه جایی کانی سازی شده باشند.
تغییرات نوع کانی سازی در منطقه تغییر عمده در امتداد ویا شیب ماده معدنی و خصلت چند جامعه ای بودن ،داده ها باید فضای تخمین را به فضاهای کوچکتری تفکیک کرد و در هر یک از آنها تخمین را انجام داد.
۱۱-۴-۳- تهیه مدل بلوکی در فضای تخمین
برای انجام تخمین و شبیه سازی های زمین ،آماری فضای تخمین را باید به بلوک های سه بعدی به شکل متوازی السطوح تقسیم کرد و بدین ترتیب حجم کانسار در فضای تخمین را به سهولت می توان محاسبه کرد عیار این بلوک ها را نیز با استفاده از داده های موجود به روش کریجینگ میتوان به دست آورد.
برای بلوک بندی فضای تخمین باید از دو نوع بلوک استفاده کرد بخش اصلی پیکره کانسار را باید با بلوک های اصلی که ابعاد بزرگتری دارند و قسمت های حاشیه و مرزی فضا را با بلوک های کوچکتر موسوم به بلوک های فرعی بلوک بندی کرد.
ابعاد بلوک های اصلی و به ویژه ارتفاع آنها باید با توجه به روش استخراج احتمالی تعیین شود و بنابراین ارتفاع بلوک ها معمولا برابر ارتفاع پله ها در معادن روباز و یا ارتفاع کارگاه در معادن زیرزمینی انتخاب می شود.
برای تعیین دقیق ابعاد بلوک ها قوانین و روش هایی وجود دارد که باید از آنها استفاده کرد اما به عنوان یک قاعده سرانگشتی ابعاد افقی بلوک ها را معادل یک چهارم فاصله شبکه حفریات اکتشافی در نظر می گیرند.
ابعاد بلوک های فرعی نیز بین یک دهم تا یک صدم ابعاد بلوک های اصلی انتخاب می شود.
۱۲-۴-۳- زیر بلوک سازی
برای انجام ،تخمین هر یک از بلوک ها در هر یک از سه جهت y x و Z باید به چند بخش موسوم به زیر بلوک تقسیم شود و در مورد هر یک از این بلوک های کوچک تخمین انجام گیرد و از میانگین عیار زیر بلوک ها، عیار هر بلوک به دست آید.
به عنوان مثال یک بلوک به ابعاد ۱۵×۲۵×۲۵ متر ممکن است در امتداد x و y به ۵ قسمت و در امتداد 2 به ۳ قسمت تقسیم شود که در نتیجه از یک بلوک تعداد ۷۵ زیر بلوک به ابعاد ۵×۵×۵ متر حاصل می شود.
۱۳-۴-۳- تعیین شعاع جستجو
مورد استفاده قرار شعاع جستجو در هر امتداد عبارت از حداکثر فاصله ای است که داده های واقع تا آن فاصله برای تخمین بلوک ها می گیرند.
شعاع جستجو تابعی از شعاع تاثیر واریوگرام انتخابی است و معمولا آن را تا دوسوم و در موارد ،کمتر، یک پنجم شعاع تاثیر در نظر می گیرند در مورد کانسارهای ناهمسانگرد شعاع جستجو در امتدادهای مختلف متفاوت است.
با توجه به اهمیت تعیین شعاع جستجو باید با استفاده از روش هایی که در این مورد وجود دارد در هر مورد شعاع جستجوی بهینه را انتخاب کرد.
۱۴-۴-۳- حداقل و حداکثر تعداد داده های شرکت کننده در تخمین گزارش پایان عملیات اکتشافی
حداقل و حداکثر تعداد داده هایی که در تخمین شرکت میکنند نیز نقش بسیار مهمی در کیفیت تخمین دارد و در هر مورد باید آنها را بهینه کرد به عنوان یک قاعده سرانگشتی حداکثر تعداد داده ها باید در محدوده ۱۰ تا ۱۲ و حداقل آنها ۳ تا ۴ باشد.
۱۵-۴-۳- اجرای کریجینگ
کریجینگ باید طی مراحل زیر اجرا شود:
الف- محاسبه مقدار متوسط واریوگرام داخلی برای هر یک از زیربلوک ها
ب محاسبه مقدار متوسط واریوگرام بین نقاط داده و زیر بلوک های مورد تخمین
پ محاسبه مقدار متوسط واریوگرام بین تمام نقاط داده هایی که در تخمین یک زیر بلوک شرکت می کنند.
ت تشکیل ماتریس کریجینگ
ث حل ماتریس کریجینگ و تعیین ضرایب کریجینگ
ج- محاسبه عیار زیر بلوک ها با استفاده از ضرایب کریجینگ و عیار داده ها و به کمک آن محاسبه عیار بلوکها
چ محاسبه واریانس کریجینگ هر یک از زیر بلوک ها و به کمک آن واریانس بلوک ها
ح- محاسبه خطای تخمین هر یک از بلوک ها بدین منظور اگر واریانس کریجینگ هر بلوک و G عیار متوسط آن بلوک
باشد خطای نسبی تخمین هر بلوک از رابطه ۳-۱ به دست می آید
Okt .×100
(۱-۳)
که در آن خطای نسبی هر بلوکP ا ضریب مربوط به سطح اعتماد که برای سطح اعتمادهای ۶۸ ۹۰ و ۹۵ درصد به ترتیب برابر ،۱ ۱٫۶۴ و ۲ در نظر گرفته می شود.
با محاسبه خطای تخمین هر بلوک میتوان با استفاده از رنگ های مختلف محدوده هایی از کانسار را که خطای تخمین آنها در محدوده معینی است به عنوان مثال کمتر از ۲۰ درصد ۲۰ تا ۳۰ درصد و نظایر آن در فضای تخمین مشخص کرد.
۱۶-۴-۳ – محاسبه ذخیره
از آنجا که فضای تخمین قبلا به بلوک های منظمی تقسیم ،شده بنابراین حجم ماده معدنی به آسانی قابل محاسبه است. اگر وزن مخصوص ماده معدنی در محدوده تخمین ثابت ،باشد می توان برای تمام محدوده وزن مخصوص متوسطی در نظر گرفت.
در صورت تغییرات قابل توجه باید وزن مخصوص ماده معدنی در هر بلوک نیز به روش کریجینگ برآورد شده و از حاصل ضرب آن در حجم ،بلوک ذخیره هر بلوک محاسبه شود ذخیره کلی کانسار از حاصل جمع ذخیره بلوک ها به دست می آید.
۵-۳- رده بندی ذخایر
بسته به روش محاسبه ذخیره و اطلاعات موجود ذخیره محاسبه شده در ردههای مختلفی قرار می گیرد که در ادامه تشریح شده است.
۱-۵-۳- حالتی که کانسار به وسیله تونلهای اکتشافی اکتشاف شده باشد.
این روش عمدتا در مورد کانسارهای زغال سنگ کاربرد دارد و بر اساس آن ذخایر به رده های مختلفی که در ادامه آمده است تقسیم بندی می شوند.
گسل محدود کننده منطقه- ترانشه ها – سطح زمین- ذخیره قطعی (A)- (اندازه گیری شده -خیره ممکن (C) استنباط
ذخیره احتمالی (B) ( شناسایی شده)
شکل -۳-۲- رده بندی ذخایر بر اساس تونل های اکتشافی
الف ذخایر قطعی ( یا اندازه گیری شده (A) ذخیره بخشی از ماده معدنی که از چهار طرف به وسیله برونزدهای سطحی یا تونل های اکتشافی محدود شده باشد در این رده طبقه بندی می شود.
ب ذخایر احتمالی یا شناسایی شده (B)ذخیره قسمت هایی از ماده معدنی که از دو یا سه طرف به وسیله برونزدهای سطحی یا تونل های اکتشافی محدود و از آن نمونه برداری شده ،باشد در این رده جای می گیرد.
پ ذخایر ممکن یا استنباط شده ۶ (C)ذخیره بخشی از ماده معدنی که از یک طرف در سطح زمین برونزد داشته و به وسیله گمانه های با فاصله زیاد اکتشاف شده باشد در این گروه رده بندی می شود بخشهایی از این رده که به سطح زمین نزدیک ترند و فواصل گمانه های حفر شده در آنها کمتر است در رده C1 و بخشهای عمیقتر در رده C2 طبقه بندی می شوند.
۲-۵-۳- حالتی که ذخیره به روش زمین آماری محاسبه شده باشد.
از آنجا که در روش زمین ،آمار خطای تخمین هر بلوک را می توان از رابطه ۲-۱ محاسبه کرد بر این اساس ذخایر مطابق جدول ۱-۳ رده بندی می شوند در این رده بندی سطح اعتماد باید ۹۵ درصد در نظر گرفته شود.
جدول -۳-۱- رده بندی ذخایر بر اساس خطای کریجینگ بلوک ها با سطح اعتماد ۹۵ درصد
ردیف
رده ذخیره
خطای تخمین بلوک ها درصد
قطعی یا اندازه گیری شده (A)
احتمالی یا شناسایی شده (B)
تا ۲۰
۲۱ تا ۳۰
ممکن یا استنباط شده (C)
۳۱ تا ۶۰
۶۱ تا 90
۳-۵-۳- حالتی که ذخیره به روش های کلاسیک محاسبه شده باشد.
در مواردی که ذخیره با یکی از روش های کلاسیک محاسبه شده باشد رده بندی ذخیره باید بر اساس نشریاتی که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت تحت عنوان فهرست خدمات مراحل مختلف اکتشاف مواد معدنی ابلاغ شده ،است، انجام گیرد.
در این گزارش ها، بسته به نوع ماده معدنی فواصل حفریات اکتشافی برای مراحل مختلف اکتشاف درج شده است.
۴-۵-۳- رده بندی بر اساس رده بندی سازمان ملل
در رده بندی سازمان ملل که مورد تایید ایران نیز قرار گرفته و استفاده از آن الزامی است ذخایر محاسبه شده بر اساس مرحله اکتشاف، مطالعات امکان سنجی و مطالعات اقتصادی یک کد سه رقمی EFG دارند که به ترتیب از چپ به راست E معرف مرحله مطالعات اقتصادی، F معرف مرحله مطالعات امکان سنجی و ۴G معرف مرحله مطالعات اکتشافی است.
ترتیب مراحل مختلف بـر اساس الفبای انگلیسی انتخاب شده است تا حفظ آن برای کاربران آسان باشد.
در این رده بندی چهار مرحله اکتشاف از ۱ تا ۴ سه مرحله مطالعات اقتصادی و امکان سنجی نیز از ۱ تا ۳ کدگذاری شده اند که ارقام کوچکتر نشانگر مراحل تکمیلی تر است.
-۱- در مورد ذخایر آهن پلاسری فواصل چاهک ها یا گمانه ها ۱۰۰ متر و در مرکز چهارگوشه ها نیز یک گمانه یا چاهک حفر شود.
۶-۳- رسم منحنی های تناژ عیار
در فرآیند محاسبه ذخیره بسته به اینکه مرز بین ماده معدنی و باطله چه عیاری در نظر گرفته شود میزان ذخایر محاسبه شده متفاوت خواهد بود بنابراین ذخیره با هر روشی که محاسبه شده باشد باید بر اساس عیار انتخابی موسوم به عیار حد محاسبه شود.
هر چقدر عیار حد انتخابی بیشتر ،باشد ذخیره محاسبه شده کمتر است اما عیار متوسط بخشی از ماده معدنی که به عنوان کانسنگ تلقی می شود افزایش می یابد از آنجا که میزان ذخیره و عیار متوسط کانسار به ازای عیار حدهای مختلف تابع نوع مدل توزیع و پارامترهای مدل نیز هست بنابراین برای رسم این منحنی ها، ابتدا باید مدل توزیع واقعی کانسار را به دست آورد و بر اساس آن محاسبات را انجام داد.
برای رسم منحنی های تناژ عیار با در نظر گرفتن اعداد مختلف به عنوان عیار ،حد میزان ذخیره و عیار متوسط کانسار بر اساس مدل توزیع محاسبه می شود و در دستگاه مختصات میزان -ذخیره- عیار حد و عیار متوسط – عیار ،حد در هر حالت یک نقطه به دست می آید محور عیار حد در هر دو دستگاه مختصات مشترک است.
و معمولا یکی از محورهای قائم را به عنوان محور ذخیره و محور قائم دیگر را به عنوان محور عیار متوسط در نظر می گیرند توصیه می شود که محور میزان ذخیره به ازای عیار حدهای مختلف بر حسب درصد ذخیره مدرج شود.
از آنجا که میزان ذخیره و عیار متوسط کانسار به ازای عیار حدهای مختلف در مقیاس وسیعی تغییر می کند بنابراین باید میزان ذخیره و عیار متوسط کانسار به ازای عیار حد بهینه درج شود.
عیار حد بهینه به عوامل مختلف از جمله هزینه های استخراج حمل ،فرآوری، ذوب فروش و نیز قیمت ملی و جهانی ماده معدنی وابسته است و باید به گونه ای تعیین شود که تمام مراحل معدنکاری با هم هماهنگ باشند برای تعیین عیار حد بهینه روش های مختلفی وجود دارد که بسته به مورد باید روش مناسب را انتخاب کرد و محاسبات را بر آن اساس انجام داد.
۸-۳- مطالعات امکان سنجی
پس از انجام هر مرحله گزارش پایان عملیات اکتشافی از مراحل سه گانه پی،جویی اکتشاف عمومی و اکتشاف تفصیلی باید مطالعات امکان سنجی متناسب با آن مرحله انجام گیرد، تا بر اساس آن بتوان در مورد ادامه مطالعات اکتشافی پس از مراحل پیجویی و اکتشاف عمومی و طراحی معدن پس از مرحله اکتشاف تفصیلی تصمیم گیری کرد.
برای خواندن مطالب قیرهای اصلاح شده با پلیمر لطفا بر روی لینک کلیک کنید.
