فناوری تولید کربن فعال از گیلسونایت یا قیر طبیعی، که نیاز بسیاری از صنایع برای تولید محصول می باشد، تا کنون در ایران وجود نداشته است. و در چند سال اخیر توسط پژوهشگران در مقیاس آزمایشگاهی و نیمه‌صنعتی توسعه داده شده است.
بیش از یک دهه است که فعالیت‌های پژوهشی بر روی این حوزه متمرکز شده است.
پایلوت آزمایشگاهی این محصول در سال 1389 با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت، اجرایی شد و جهاد دانشگاهی آغاز پایلوت نیمه‌صنعتی آن را در سال 1395 به عنوان یک طرح فن اوری تأیید کرد.
کربن فعال در واقع یک نوع جاذب کربنی است که دارای خلل و فرج زیادی است و می‌تواند به عنوان جاذب آلاینده‌ها در بسترهای گاز و مایع، به کار گرفته شود.
برای مثال برای تصفیه پساب‌ها، آن را از جاذب‌های کربنی عبور می‌دهند و یا از آن برای تغییر رنگ نیشکر درکارخانه‌های قند و شکرسازی استفاده می‌کنند.
کربن فعال به گروهی از مواد کربنی با پوکی و سطح داخلی بالا اطلاق می‌شود که به‌دلیل مساحت داخلی قابل توجه، ساختار پوک و منفذی، ظرفیت جذب بالا، قابلیت فعال‌سازی مجدد سطح و همچنین قیمت پائین در مقایسه با جاذب‌های غیرآلی مانند زئولیتیک، مادهٔ منحصربه‌فردی می‌باشند.
کاربرد مهم و قابل اهمیت آنها در جداسازی بو، رنگ، مزه‌های غیردلخواه از آب در عملیات‌های خانگی و صنعتی، بازیافت حلال، تصفیه هوا به‌ویژه در رستوران‌ها، صنایع غذائی و شیمیائی می‌باشد.
ایران از نظر حجم و تعداد معادن قیر طبیعی در رتبه سوم کشورهای دنیا قرار دارد؛ معادنی که بیشتر در غرب و جنوب غربی کشور همچون معدن قیر طبیعی ماد گسترده‌اند و کرمانشاه، نزدیک به 80درصد آنها را در خود جای داده است. مواد اصلی این معادن از باقیمانده نفت خام می باشد، که در طول میلیون‌ها سال با حرکات لایه،های زمین، به لایه‌های سطحی رسیده‌اند.
پیش از موفقیت پژوهشگران جهاد دانشگاهی مواد حاصل از این معادن به صورت افزودنی در تولید قیر پالایشگاهی به کار می‌رفت و یا به صورت پودر و کلوخه به کشورهای دیگر صادر می‌شد.
این در حالی است که نیاز سالانه کشور به کربن فعال حدود 14 هزار تن در سال است که تنها دوهزار تن آن در داخل تولید می‌شود.
کربن فعال ساخته شده از قیر طبیعی، چگالی بالایی دارد و با حجمی کروی در ساخت محصولات و تولیدات بسیاری از صنایع مانند داروسازی، نظامی، آب و فاضلاب، نفت و گاز و پتروشیمی کاربرد دارد.
تولید کربن فعال پیش از این نیز در کشور با پایه گیاهی انجام شده است.
استان‌های مختلف با توجه به ظرفیتی که در پسماندهای کشاورزی دارند، این ماده را از بخش‌های مختلف گیاهی مانند پوست گردو و پسته، پوسته برنج، چوب و … تولید می‌کنند.
اما تولید کربن فعال از گیلسونایت یا قیر طبیعی به دلیل چگالی پایین و حجم‌های خاص، کاربرد محدودی دارد و نوع وارداتی آن که پایه معدنی دارد و از ذغال سنگ ساخته می‌شود، در جایگاه بهتری در تولیدات صنعتی ایران قرار گرفته است.
هم اکنون خط تولید نیمه صنعتی کربن فعال از قیر طبیعی با ظرفیت تولید 100 تن در سال، در آستانه دریافت مجوز تولید و تأییدیه زیست محیطی و آماده بهره‌برداری است و تمامی تجهیزات آن با کمک بخش خصوصی در داخل کشور ساخته و تأمین شده است.
خط تولید نیمه‌صنعتی کربن فعال از قیر طبیعی به عنوان یکی از دستاوردهای جهاد دانشگاهی در سال گذشته، در مراسم سالگرد تأسیس این مجموعه، معرفی خواهد شد
