معادن قیر طبیعی ایران

 معادن قیر طبیعی ايران

معادن قیر طبیعی یک منبع طبیعی قابل توجه در ایران است. ایران خانه برخی از بزرگترین و قدیمی ترین معادن قیر طبیعی در جهان است. این معادن در نقاط مختلف ایران از جمله کویر لوت، رشته کوه های زاگرس و منطقه جنوبی دریای خزر قرار دارند.

 

قیر طبیعی که به عنوان آسفالت یا قیر نیز شناخته می شود، ماده ای سیاه یا قهوه ای است که در طبیعت یافت می شود و در کاربردهای مختلف صنعتی و ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرد.قیر طبیعی هزاران سال است که در ایران استفاده می شود.

 

ایرانیان باستان از آن برای ضد آب ساختمان های خود و همچنین برای سنگفرش جاده ها استفاده می کردند. قدیمی ترین معدن قیر طبیعی ایران در کویر لوت قرار دارد و گفته می شود قدمت آن به هزاره هفتم قبل از میلاد می رسد. این معدن در دهه ۱۳۴۰ توسط یک زمین شناس ایرانی به نام رضا خسرو شاهی کشف شد.

 

معادن قیر طبیعی ایران در غرب کشور در سه استان کرمانشاه، ایلام و لرستان در شهرهای کرمانشاه، گیلانغرب، سومار، ایلام و شرق استان لرستان قرار دارند. معادن گیلسونایت از سال 1372 در ایران بعد از جنگ ایران و عراق گشوده شده و به بهره برداری رسیده اند که در مراحل اولیه به عنوان زغال سنگ شناخته شده بودند.

 استان کرمانشاه اولین استان کشور از نظر میزان ذخایر معدنی و تولید قیرمعدنی، شناخته شده و از جمله معادن معروف قیر طبیعی ایران در  این استان، می توان به معدن گیلسونایت ماد در شهرستان گیلانغرب، اشاره کرد.

وجود مناطقی همچون شک میدان، نفت شهر ، و چم امام حسن و غیره  همه  نشان از وجود منابع شناخته شده قیر معدنی از گذشته های دور در استان کرمانشاه شهرستان گیلانغرب است.

 استان کرمانشاه اولین و  ایلام دومین استان کشور از نظر میزان ذخایر معدنی و تولید قیر طبیعی، شناخته شده و شهرستان گیلانغرب نیز بیشترین میزان ذخایر قیر طبیعی استان را در خود جای داده است. مهمترین معادن قیرمعدنی استان کرمانشاه  همچون معدن بیتومن ماد در گیلانغرب واقع شده اند.

کویر لوت یکی از بزرگترین معادن قیر طبیعی ایران است. این کویر بیش از 166000 کیلومتر مربع مساحت دارد و در جنوب شرقی ایران قرار دارد. اعتقاد بر این است که قیر طبیعی در بیابان لوت از بقایای گیاهان و حیوانات باستانی که میلیون ها سال پیش در این منطقه زندگی می کردند، به وجود آمده است.

 

قیر طبیعی از معادن روباز در بیابان استخراج می شود و سپس برای حذف ناخالصی ها و مناسب ساختن آن برای کاربردهای مختلف صنعتی و ساختمانی فرآوری می شود.

 

رشته کوه های زاگرس یکی دیگر از مناطق مهم استخراج قیر طبیعی در ایران است. این کوه ها در غرب ایران قرار دارند و حاوی قیر طبیعی هستند که از هزاران سال پیش مورد استفاده قرار گرفته است.

اعتقاد بر این است که قیر طبیعی در کوه‌های زاگرس از بقایای موجودات دریایی تشکیل شده است که میلیون‌ها سال پیش در این منطقه زندگی می‌کردند. قیر طبیعی از معادن زیرزمینی در کوه ها استخراج می شود و سپس برای حذف ناخالصی ها فرآوری می شود.

علاوه بر کویر لوت و رشته‌کوه‌های زاگرس، منطقه جنوبی دریای خزر نیز از مناطق معدنی طبیعی قیر در ایران است. اعتقاد بر این است که قیر طبیعی در این منطقه از بقایای گیاهان و حیوانات باستانی که میلیون‌ها سال پیش در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند، به وجود آمده است. قیر طبیعی از معادن روباز منطقه استخراج می شود و سپس برای حذف ناخالصی ها فرآوری می شود.

میزان تولید قیر معدنی وقیر نفتی در جهان

در شکل پایین نمودار میزان تولید قیر و آسفالت طبیعی و مصنوعی پالایشگاهی 10 کشور بزرگ تولیدکننده جهان طی سالهای 2008 تا 2016 ترسیم شده است.مطابق این نمودار طی این سالها کشور چین با یک روند تولید یکپارچه صعودی و 3/19 درصد از کل تولید قیر و آسفالت جهان، در رتبه نخست قرار دارد و پیش بینی می شود که این روند صعودی در سالهای آینده نیز ادامه یابد.

ایالات متحده آمریکا با یک روند تقریباً ثابت و با اختلاف کمی نسبت به چین با سهم 5/17 درصد از تولید جهان رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. البته این کشور در سال 2015 دچار یک افت شدید ناگهانی شده ولی بعد از آن دوباره روند پیشین خود را از سر گرفته است.

کشور روسیه تا سال 2014 روند تولید ثابتی داشته، اما با تولید مقدار 20358 هزار تن در ستال 2015 به یک باره جهش قابل توجهی یافته و دوباره به مسیر قبلی بازگشته است.

کشور ما ایران نیز با سهم 4/3 درصد از تولید کل جهان، در رتبه ششم جهانی قرار دارد و کشورهای آلمان، کره جنوبی، ترکیه و سنگاپور در رده های بعدی جای دارند.

 در میان کشورهای آسیایی کشورهای چین، روسیه و هند از نظر میزان تولید قیر و آسفالت نسبت به ایران وضعیت بهتری دارند که به واسطه تولید بیشتر، ممکن است از نظر میزان صادرات و در نتیجه تصاحب بازارهای هدف به ویژه در قاره آسیا و منطقه غرب آسیا، برای ایران رقبای جدی و  خطرناک باشند.

 

قیر طبیعی کاربردهای صنعتی و ساختمانی زیادی دارد. به عنوان چسب در آسفالت و بتن، به عنوان یک عامل ضد آب و به عنوان یک درزگیر در ساخت و ساز استفاده می شود. همچنین در تولید مواد سقف، محصولات خودرو و چسب استفاده می شود.

 

 همچنین از قیر طبیعی در تولید امولسیون های آسفالتی استفاده می شود که در ساخت و نگهداری راه ها کاربرد دارد.

 

ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان قیر طبیعی در جهان است. این کشور سالانه بیش از 1.5 میلیون تن قیر طبیعی تولید می کند که هم در داخل و هم در سطح بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد. ایران قیر طبیعی را به کشورهایی مانند هند، چین و ترکیه صادر می کند.

صنعت معدن قیر طبیعی در ایران توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت تنظیم می شود. این وزارتخانه مسئول صدور مجوز و نظارت بر عملیات استخراج معادن قیر طبیعی در ایران است. این وزارتخانه همچنین موظف است اطمینان حاصل کند که عملیات معدنکاری به شیوه ای پایدار و مسئولانه از نظر زیست محیطی انجام می شود.

 بررسی موانع و مشکلات بیتومین در کشور

در این میان برای اینکه بتوانیم مشکلات و مسائل این محصول را مورد توجه قرار دهیم، به مهمترین چالش ها و موانع تولید اشاره می کنیم:

 

1 -نداشتن ماشین آالات و کمبود منابع مالی
یکی از مشکلات اساسی ناشی از تحریم های بین المللی در بخش معدن، مربوط به تامین ما شین آلات و تجهیزات مورد نیاز و همچنین نوسازی آنها بوده است، چراکه هزینه های مرتبط با این بخش و استفاده از فن آوری های نوین قیمت تمام شده محصول نهایی را افزایش می دهد.

 

2 – خام فروشی بیتومن

در نبود صنايع تبديلی و واردات محصولات فرآوری شده از بیتومین به کشور با ارز چند برابری یکی از ایرادهایی که وجود دارد این است که به جای ایجاد کارخانه های تبدیلی این ماده معدنی (بیتومین)، موادی را وارد می کنیم که از همین بیتومینی که در کشور است تولید می شود، اما در کشور مجهول و مغفول مانده است.

چرا به جای  ایجاد کارخانه های تبدیلی و فراوری بیتومین در کشور، باید این ماده معدنی به صورت خام به دیگر کشورها صادر و محصولات فراوری شده از آن با ارز چندبرابری به کشور بازگردانده شود؟

چرا واردکننده موادی هستیم که از همین بیتومین ما تولید شده اند؟در ایران سالانه بیش از 3 هزار تن انواع تونر مصرف می شود. این مقدار حدود 6/0 در صد مصرف جهانی است و جالب اینکه ماده اولیه همین تونر بیتومین است که به چینی ها به تناژ بالا و ارزان می فروشیم  و به کیلوگرم و گران  دوباره خریداری می کنیم و این یعنی خروج ثروت و ارز از کشور.

3 -عدم استفاده به موقع بیتومن به محض استخراج
این ماده بعد از استخراج باید مورد استفاده قرار گیرد، زیرا در غیر این صورت اکسیده شده و در نهایت  بعضی ازخاصیت خود را از دست می دهد، به این ترتیب وقتی خریداری وجود ندارد، استخراج معنا پیدا نمی کند و این مسئله شرایط را برای معدنکاران سخت تر می کند.

4 -تکنولوژی با فن آوری قديمی و به روز نشده
بیشتر نوع بهره برداری از این معادن به شکل سنتی است و روش های بهره برداری از این معادن باید بهینه شود. با برداشت ذخایر  از این معادن و حرکت به سمت عمق برای استخراج قیر، برداشت ماده معدنی سخت تر می شود، زیرا سطوح بالا و سطوح  پایین معدن سست است و مشکلات بسیاری برای استخراج ماده معدنی به وجود می آید. این در حالی است که روش های اکتشافی بیتومین، ویژه است و معادن کشور همچون معادن استان کرمانشاه باید مجهز به ماشین آلات به روز و جدید شوند.

 

5 -مناسب نبودن شرايط فروش قیر معدنی
معادن بیتومین طبیعی استان کرمانشاه تا سال 1392 از شرایط خوبی برخوردار بودند، بهای محصولات آنها نیز به صرفه بود و فعالیت معادن را اقتصادی می کرد، اما با گذر زمان و به وجود آمدن رکود در معادن کشور اکنون شرایط به طور کامل بر عکس شده و سود این ماده معدنی به شدت کاهش یافته است. همچنین تشدید تحریم ها و گسترش شیوع کرونا ویروس مزید بر علت شده است.

 

6-مشکلات محلی و حقوقی بهره برداری
بهره برداران این معادن با مشکلات مختلفی همچون معارضین محلی و همچنین مشکلات حقوقی روبه رو هستند که متاسفانه کل فرایند سرمایه گذاری را دچار مشکل می کند. از طرفی برداشت از معادن این استان به شکل روباز، سنتی، غیرفنی و غیر ایمن انجام می شود.

 

7 -مالیات و ماده 54 قانون برنامه ششم توسعه
در ماده 54 قانون برنامه ششم توسعه آمده است باید 1 درصد فروش شرکت های معدنی به خزانه کشوری واریز شود، در حالی که بهتر بود پیش از تصویب در حضور فعالان معدنی بخش خصو صی این ماده برر سی می شد. زیرا اجرای چنین ماده ای برای بخش معدن تبعات بسیار جدی در پی خواهد داشت.

معدنکاران استان کرمانشاه در خصوص اجرای ماده  54 بسیار نگران هستند و اجرای این ماده را اصلا به صلاح بخش معدن نمی بینند، چرا که معتقدند و ضعیت این نوع مالیات با 1هدف توسعه معدن و صنایع معدنی مطابقت نمی کند.

8 -عدم تخصیص اعتبارات لازم و عدم جذب نیروی فنی،

برای کشف پتانسیلها، سنتی فعالیت کردن و تمایل نداشتن به جذب نیروهای فنی، عدم تخصیص اعتبارات لازم و کافی جهت انجام مطالعات معدنی  و پتانسیل های استان کرمانشاه، واقع  شدن بیشتر معادن در مناطق محروم و صعب العبور و نیاز به صرف هزینه های بالا در جاده ها از موانعی است که در قبل از تولید بر سر راه تولید این محصول قرار دارد.

 

9 -فراهم نبودن زيرساختهای مناسب و بالا بودن هزينه های حمل و نقل مواد معدنی
فراهم نبودن زیرساختها و زیربناهای مناسب به سبب کوهستانی بودن منطقه و بالا بودن هزینه حمل و نقل مواد معدنی از دلایل دیگر بر سر راه تولید بیتومین در گیلانغرب است.

10 -بعضی از معادن قیر طبیعی با علم فن آوری بیگانه اند
در کشور ما کسی برای فراوری این محصول کار خاص و مهمی انجام نمی دهد.

 

11-کمبود سرمايه و سرمايه گذار
کمبود سرمایه و سرمایه گذار، موجب شده که این نوع محصول مهم در داخل کشور مورد ا ستفاده قرار نگیرد. چراکه سرمایه گذاری در بخش صنعت و معدن زمانبر و دارای ریسک بالا است، همچنین سرمایه گذاری در بخش معدن با مشکلات بسیاری مانند منابع طبیعی و محیط زیست روبه روست که موجب شده کمتر مورد استقبال سرمایه گذاران قرار گیرد.

در حوزه ذخایر قیر طبیعی کار اکتشافی مناسبی تاکنون انجام نشده و بیشتر کسانی که در این بخش به فعالیت می پردازند دارای سرمایه های اندک هستند. این معادن نسبت به سایر معادنی که در ایران وجود دارد از درآمدزایی بسیار کمی برخوردار هستند که شاید یکی از دالیل عدم سرمایه گذاری در این بخش است.

 

12-دسترسی نداشتن به بازار مصرف
دسترسی نداشتن به بازار مصرف، از جمله موانع دیگر بر سر راه تولید این محصول است.

 

13 -تقلب بعضی دلالها و تجار در صادرات قیرهای طبیعی از سوی افراد سودجو
بزرگترین مشکل این است که این ماده بیشتر جنبه صادراتی پیدا کرده و در داخل کشور هم کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

 بیشتر کشورهای خارجی به عنوان بهترین خریدار این ماده نیز مدتی است دست از خرید کشیده اند. چراکه متاسفانه عده ای افراد سودجو ماده سیاه رنگی را داخل قیرهای طبیعی قرار می دادند و به مشتری هاا می فروختند که این موضوع موجب شده آنها اعتماد خود را نسبت به این محصول  ایرانی از دست داده و دیگر اقدام به خرید این ماده معدنی نکنند.

 

14-وجود دلالها و واردکنندگان در اين حوزه
کارخانه آستر تونر به عنوان اولین تولیدکننده تونر در کشورفعالیت می کند، اما تولیدات آن در بازار فروش چندانی ندارد، چراکه همچنان دست دلالان و واردکنندگان در واردات تونر با قیمت کمتر نهفته است.

 

15-نوسان نرخ دلار
نبود نرخ مشخص و در دسترس ارز و نوسانات زیاد آن، امکان حضور در بازار بین المللی را از فعال معدنی سلب کرده و ریسک آن را به شدت افزایش می دهد. همچنین این معضل، ممکن است در بلندمدت موجب از دست رفتن بازار صادراتی محصول معدنی و تصرف آن توسط رقیبان منطقه ای شود.

همچنین به دلیل ماهیت بلندمدت این صنعت، امکان تغییر روند و ساختار تولید برای سرمایه گذار وجود نداشته و نوسان نرخهای اقتصادی می تواند موجب بی انگیزگی فعالان اقتصادی شود.

 بالا رفتن نرخ ارز با آنکه مشوقی برای صادرکنندگان معدنی کشور است، اما با توجه به دسترسی نداشتن به روشهای تامین مالی ، موجب دشواری دسترسی فعال اقتصادی به ماشین آلات روز و کارآمد معدنی شده است.

 و همچنین از دیگر سو تعیین دستوری نرخ ارز در مقداری پایین تر از نرخ تعادلی نیز مزیتهای اقتصادی تولید را هدف قرار میدهد. در چنین شرایطی لازم است سیاستگذاران درکی واقعی از شرایط سختکاری در  نبود ثبات متغیرهای اقتصادی داشته باشند.

 

16 -رکود
معادن بیتومین در ا ستان کرمانشاه از سال 1392 به بعد با رکود روبه رو شده و برخی نیز تعطیل شده اند. شاید بتوان برخی دلایل این رکود را نبود بازار مصرف، نوسان نرخ دلار و تحریم عنوان کرد.

 

17 -معارضین محلی، تسهیلات اندک بانکی
معارضین محلی، مقرراف محیط زیست، منابع طبیعی و تسهیلات اندک بانکی مشکلات و موانع اصلی بر سر راه سرمایه گذاری در بخشهای مختلف از جمله معادن هستند.

صنعت استخراج قیر طبیعی در ایران طی سالیان متمادی با چالش های مختلفی مواجه بوده است.

 

یکی از بزرگترین چالش ها فقدان تجهیزات و تکنیک های مدرن معدن است. بسیاری از معادن قیر طبیعی در ایران هنوز از روش های سنتی استخراج استفاده می کنند که می تواند ناکارآمد و برای محیط زیست مضر باشد.

 

چالش دیگر عدم سرمایه گذاری در این صنعت است. بسیاری از معادن قیر طبیعی در ایران متعلق به اپراتورهای کوچکی است که فاقد منابع لازم برای سرمایه گذاری در تجهیزات و فناوری مدرن هستند.

 

در خاتمه، معادن قیر طبیعی یک منبع طبیعی قابل توجه در ایران هستند. این معادن در نقاط مختلف کشور قرار دارند و هزاران سال است که مورد استفاده قرار می گیرند. قیر طبیعی کاربردهای صنعتی و ساختمانی زیادی دارد و هم در داخل و هم در سطح بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد.

 ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان قیر طبیعی در جهان است و این صنعت تحت نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت است. صنعت استخراج قیر طبیعی در ایران با چالش‌های مختلفی از جمله کمبود تجهیزات و تکنیک‌های مدرن استخراج و عدم سرمایه‌گذاری در این صنعت مواجه است.

 با این حال، صنعت معدن قیر طبیعی در ایران با مقررات و سرمایه گذاری مناسب این پتانسیل را دارد که سهم قابل توجهی در اقتصاد کشور داشته باشد و برای شهروندانش شغل ایجاد کند.