از نظر زمین شناسی گیلسونایت، در ایران ، همه معادن قیر طبیعی ، در زون زاگرس چین خورده قرار می گیرند و سازندهای زاگرس نظیر پابده ، گورپی ، آسماری و میشان ، میزبان کانی سازی گیلسونایت هستند .
کانی سازی گیلسونایت ، عمدتاً در ساختارهای زمین شناسی نظیر تاقدیسها و همچنین کنتاکت سازندهای مختلف تشکیل می شود . مشابه نفت سنگهای مخزن ، سنگ منشأ و سنگپوش در معادن گیلسونیت نیز نقش ایفا می کنند . چنین به نظر می رسد که حضور گسلها در برخی از معادن ، موجب فرار مواد نفتی سبک و برجای گذاشتن گیلسونیت در گسلها شده است .
در آنالیز این ماده معدنی خاکستر (Ash ) مهمترین پارامتر کیفیتی گیلسونایت است ، که گیلسونایت با کیفیت بالا دارای خاکستر به میزان کمتر از 10 درصد است .
پارامترهای مهم دیگر میزان کربن ، هیدروژن ، نیتروژن و گوگرد هستند . متوسط خاکستر معادن گیلسونایت در ایران 15 درصد است .
در کشور ایران گیلسونایت ، ماده معدنی نسبتاً کمیابی بوده ، که باکیفیت ترین آن تنها در غرب ایران و شهرستان گیلان غرب وجود دارد و معدن قیر طبیعی ماد یکی از این معادن می باشد .
همانگونه که ذکر گردید کانی سازی گیلسونیت در غرب ایران و از لحاظ زمین شناسی گیلسونایت ، در زون زاگرس چین خورده تشکیل شده اند .
رویدادهای متعدد زمین شناختی مانند رسوبگذاری ، کوهزایی ، چین خوردگی در زون زاگرس سبب شده است که این بخش ایران از دیدگاه زمین شناسی اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است .
که در این این میان ذخایر نفتی بیشترین اهمیت را دارا می باشند . وجود تاقدیس های بزرگ با فرم زیگموئیدال ، از ویژگیهای این بخش زاگرس می باشد .
درزه و شکستگی های موجود در این حوضه های نفتی گاهی باعث خروج مواد نفتی سبک و برجای ماندن مواد نفتی سنگین (قیر ) در حوضه های نفتی شده و تشکیل معادن گیلسونایت را داده است .
بررسی زمین شناسی گیلسونایت:از لحاظ زمین شناسی گیلسونایت ، اغلب معادن (معدن گیلسونایت ماد) در حوضه های نفتی و در گسل و شکستگیهای ایجاد شده اند . همچنین گاهی در ساختارهای چین خورده و همچنین در کنتاکت بین لایه های مختلف تشکیل شده است .
سنگ میزبان کانی سازی عمدتاً شامل واحدهای گچ و مارنی و رس می باشد . بنابراین از لحاظ لیتولوژیکی، واحدهای گچ و مارن ، حائز اهمیت می باشند ، از سوی دیگر تشکیل ذخایر گیلسونایت ، اغلب محدود به گسل و شکستگیهای موجود در این سنگها است ، و اهمیت ساختارهایی نظیر گسل ، شکستگی ، تاقدیس ، ناودیس در تجمع و نگهداری مواد نفتی امری نمایان می باشد .
این شکستگیهای حاوی گیلسونایت بیشتر ، در روندهای W-E تا SE-NW مشاهده می شوند . بنابراین نقش ساختارها ، نوع ساختار ، روند آنها ، وجود گسل و شکستگیها در تشکیل کانی سازی از اهمیت بالایی برخوردار است .
در ایران سازندهای زمین شناسی مختلف نظیر گورپی و یا سازندهای مارنی و شیلی قدیمی تر از آنکه پتانسیل تولید مواد نفتی را دارا می باشند ، به عنوان سنگ منشأ این ماده معدنی هستند و از سوی دیگر سازندهای گچی نظیر سازند گچساران و همچنین رس می توانند به عنوان سنگ پوش عمل کنند .
همچنین تاقدیس و ناودیسهای پالنژدار ، بهترین ساختارها جهت تجمع مواد نفتی می باشند . بنابراین با وجود سنگ مادر، سنگ مخزن، سنگ پوش و ساختارهای مناسب شرایط الزم برای تشکیل نفت ایجاد شده است .
از سوی دیگر وجود ساختارهای کششی چون گسلها و درزه ها باعث ایجاد شکستگی در سنگپوش، سنگ مخزن و همچنین تاقدیسها شده است .
بنابراین مواد نفتی سبکتر مانند گاز و نفت از طریق گسل خارج شده و مواد نفتی سنگین مانند گیلسونایت درون گسلها و درزه های کششی جایگیری شده اند .
بنابراین علاوه بر نقش سازندهای مختلف در تشکیل حوضه نفتی ، نیروهای فشار و کششی نیز در تشکیل کانی سازی دخالت داشته ، به طوری که نیروهای فشار دهنده ، باعث ایجاد تاقدیس و ناودیسها شده است و گسلها و نیروهای کششی، عامل خروج مواد نفتی سبکتر و برجای گذاری گیلسونایت در فضای بین آنها بوده است .
از نظر زمین شناسی گیلسونایت،در ایران معادن گیلسونایت به تعداد محدود در غرب کشور به ویژه در استان کرمانشاه یافت می شود .
از لحاظ لیتولوژیکی تمامی این معادن میزبان سازندهای ذکرشده در زاگرس هستند .
کانی سازی عمدتاً به شکل توده ای و توده های عدسی شکل در مرز واحدهای مارن و گچ و همچنین در گسل و شکستگیها و حتی فضا و حفره های کارستی رخ داده است ، که از این میان کانیسازی در کنتاکت واحد گچ و مارن ، دارای بیشترین حجم ماده معدنی میباشداین معادن به شکل روباز و همچنین زیرزمینی استخراج می شوند .
با توجه به بررسیهای انجام شده مشخص می گردد که گیلسونایت به عنوان یک ماده معدنی کمیاب در ایران بوده و به دلیل ارزش بالای اکتشا ف آن بسیار اهمیت دارد . حضور ساختارهای مهم زمین شناسی و همچنین سازندهای زمین شناسی گیلسونایت، مرتبط با آن در مراحل اولیه اکتشاف امری بسیار مهم است .
